Skip to main content

Full text of "2 Originum Palatinarum pars secunda. Marquado Frehero consiliario archiPalatino auctore. In quibus non tantum res Palatinae, sed & multa alia recondita ad Rhenum, totamque adeo antiquitatem Germanicam, pertinentia tractantur. Accedit P. Pithoei IC. de Palatinis tam Germaniae quàm Galliae, et aliis, observatio è Gallico transla"

See other formats 


ORICiNVM 

PALATINARVM 



Pars S 



ecunaa . 



d; 



MAROVARDO FREHERO 

Confiliario Archi-Palatino 
Audtore, . 



In quibus non tantum res Talatina , fid & multa 
alia recondita ad Rhenum , totamc^ adeo 
antiquitatem (jermanicam , per- 
iinentia traclantur * 

A c c s b i * 

P, P i t h oe i TC.de Palatinis tam Germanix quam Gallix, 
et aliis , obfcrvati o c Galiico translata . 




Cnm FnviUgio S. R. Imp. Vicarii. 

Typis Gotthardi Voegelini» 
M D C X I I. 



Digitized by VjOOQlc 



Digitized by Google 



IACOBO 

MAGNl BRITAN- 

NI^, FR A NCIiE ET 

HIBERNI^E REGI, 

Pio, Feiici , IhcITTOi 

B ♦ RP. N i 

quis mirabitur , R ex 
inclyte, quodadMaje- 
fbitem Tuam de rebus 
Palatinis recentem li- 
brum , per comitatum 
Serenifsimi Principis heri mei , e me- 
dia Germania trans mare in diverfum 
orbem mittam ; idem mirari poterit, 
quare ipfe hoc Princeps meus iter lon- 
ginquum fufceperit. Nefciat enim o- 
portet , qux illi caufa vix fuerit , ma- 
gna & eximia, et fe ipfo potior. Ne- 
fciat idem fummum meum defide- 
rium &: votum, Regium favorem fbu- 
diis meis quibus licet rationibus exam- 
biendi . Quando enim per fequio- 




Digitized by Google 



rcm valetudinem comitari Principem 
clementifsimum maritimo itinere,hoc 
quidem tempore, non licet 5 animo (al- 
tem & fortunatas puppes profequi, et 

C 1 \ K tcm 1 I ' aiD 1 

eminus lalutare M . 1 . dextramq; 
ofculo tangere , aliquid putabo . An 
vero fine munere? Neque mos vetus 
&Regibus debitus honor finat,neque 
mea in colendis minoribus etiam pa- 
tronis confuetudo . Quid ergo habeo, 
quod offeram ? De rebus ( uti dixi ) 
Palatinis aliquid: id eft, Principis prac- 
ter gcneris fummum & a tritavorum 
atavis notum fplendorem, dignitate& 
potentia interTeutones(ut modeftif 
fime dicam ) non poftremi , amplifsi- 
mam ditionemDeimunere acceptam, 
quatum in Germanicis rebus fieri po- 
teft , ex antiquitate repetitam & illu- 
ftratam . Neque ingratum erit M\ 
T T . quantum coniicio, e littore ve- 
ftro profpe&are non longe oppofita 
patris Rheni oftia, veterum Palatino- 
rum imperii terminum . Iuvabit fu- 
perioris huius Palatinx ditionis agros 

cultif- 



Digitized by Google 



Cultifsimos, ad utramq; Rhehi riparflj 
ad intcriora infuper flumina,Nicrum, 
Navam, Mofellam , non oculis ufur- 
pare, fed prope pede puKare&percur- 
rere. Placebit in iis Romanam,Fran- 
cam , Gerrrranam antiquitatem altio- 
rem, non fine ingenua quadam volu- 
ptatc recognofcere . Quid enim in his 
non infigni , rton modo xvi vetuftate, 
fed omnino augufta quadam majefta- 
te fpe£tabile , et reverentia dignum ? 
Quum omnibus fere locis (ux pro 
vincix calcet Princeps veftigia Ca:(a- 
rum, quos fcimus.Antoninorum^Pro- 
bi,Gratiani, Valentiniani , Valentis. 
Si modohacc pluris aut majoris facien- 
da, quam ipforum Germanorum & A- 
lemanorum veterum patriae fedes et 
habitacula, quibus per omncm Rheni 
tradtum legiones, caftra &ftativa olim 
Romanaoppofita, multum fudoris & 
fanguinis impenderunt : aut Franco- 
rum vi<5tricia figna, quibus hxc loca 
magis etiam quam a Romanis nobili- 
tata, Dagoberti inquam , Caroli M< 



eiusq; pofterorum : aut Germanoruni 
Impp. monumenta, Otthonu, Fride- 
ricorum, Caroli quarti, Adolffi, Rii- 
perti, et aliorum. Qiiarum reru fum- 
ma & infinita fere vanetas , non poteft 
non liberalis cognitionis aviclum am- 
mum mirifice capere & oble&are . 
quid Regis fapientifsimi ? cui omne 
in divinarum humanarumque rerum 
noticia, meditatione, communicatio- 
ne ftudium, velutiq; animi pabulum. 
Qua de caufa iftxc novx ( ut videtur ) 
inventionis & fcriptionis , Tibi Rex 
inclyte non vilia futura minime potui 
dubitare : qui & alia mea nuper non 
modo ad oculos admittere , fed et bo- 
na ex parte perlegere voce clara ( 6 ra- 
rum & unicum Regis magni exem- 
plum!) pnefente Clarifsimo quodam 
viro es dignatus , addo et de iis candi- 
de benigneq; judicare . Equidem u- 
bi comperi, ut fubito gaudio elatus fe- 
licem me fupra modum Regis tanti 
judicio merito asftimavi ; ita ftatim a- 
pud me conftitui, brevi deinceps, fed 

exa- 



Digitized by Google 



exa&ius quoddam & politius, fiimmae 
venerationis teftandae monumentum 
T*. M tl . lubenter merito contecrare. 
Quod utinam iftud praefens aliquate- 
nus videri mereatur ! Neque enim 
difsimulabo, aliquid etiam fupra foli- 
tum me , tam illuftri argumento, dili- 
getia: & accurationis impendifle . Ve- 
rum fi nihil aliud , ipfa vel fola certe 
materia apud M ttm . i m . commendare 
poterit qualccunque opus; etaffe&us 
erga Prinicipem meum tam. pronus, et 
vere paternus , non patietur fordere , 
quidquid eft, quod ad eius decora & 
ornamenta extollenda pertinere vide- 
tur . Huic enim rei non magis fti- 
pendio au&oratum , quam proprio a- 
nimi du£tu & fponte impulfum, pro 
viribus me operam dare palam profi- 
teor . Atq; erit tempus, fpero, quum 
& incomparabiles Principis hyme- 
nxos, Regiasque affinitates grandiori 
calamo exlequemur . In quo omine 
defino , et fupra alia vota nunc qui- 
dem hoc potifsimum ingemino , et 



Digitized by Google 



Deurn fupplex vcneror, ut acceflus 
ad Majeftatem Tuam, et vere Fortu- 
natas Infulas , ifte Principis mei utri- 
que veftrum, et Regno provinciisque 
veftris , non minus Lxtabilis quam o- 
ptatus 5 reditus autem re perbene ge- 
fta ad nos fuo tempore fit longe pro- 
fperrimus . an tenoito. Heidel- 
bergx vin. Septemb . mdcxil 

S. R. M\ T. 



Servw tdiictifiimu* 

MarqjardVs Frehervs. 



CAPITA LIBRI. 



r 

$ . 



I. De ComitrjA PalatinA origine & dignttate^. 
Palatia Imperialta. Comttes Palattni interPrtn- 
ctpes . PaUtinatus Rhenijuflus Ducatus . pag . / 

II. De Rheni patris nobilttate. Virdomarus Prin- 
ceps, Rhem (oboles . Imperit negoaa ad rtpas Rhe- 
m peragi filita . Periegejis dtttonis < Palatm& . 7 

III. *Dc Francia Orientalt latifime patente . Thco- 
deberti Francorum Regis dttio. Ludovicus Rex 
Cjermam& . Francoma hodterna , & Franctcus 
circulus . 1 o 

II 11. De Suevia FrancU contermina . Pagus (reich* 
govienjis . Prurhein regiuncuU . Obtter de Pa- 
latinatu Jitperiore . 1 3 

V . Oflro-Francia loca . Lupodunurru . Veterano- 
rum trans-rhenana pradta . W indoheim , Win- 
dogajli patria . Windecke . Laurifla cceno- 
btum . Triburia vtlU Regia . 1 & 

V I * De fylva dtfht Ottonica . Sitts incola Eginfjar* 
dus. QjXCtcblenflat . Saligefiat ccenobium. Co- 
mttatus Erpacenjis . 2 o 

VII. De Brucleris Veteribus , ubi hodie Jylva Hejfleria . 
Frecjuentes in ea Comitatus fijt Dynaflu , etiam 
juris PaUtini . 24. 

VIII. De Rtpuariorum terra. In ea ^Aquisgranum , 
Tolbiacum , ad Aram Jluvium Comttatus, Ri- 

gomagus 3 Brijacum . Feuda Iultacenjia . j o 
VI III. Ripuaria Comttatus . 'Pallentu. t^teynefelde . 
Lacus caflrum in coenobium verjum . Fravven- 
kirchen. Talliatium regiuncula . Alia. jj 

X . Hunnoru colonu ab Imp . (jrattano duci& , undc 
Hundesruck pagus . 8tw Jylv& ,flumina, viiU . 4.0 

XI. Pagus Navenjis . Nava fluvius . Dumnijfum 
oAufinii . Ravengeresburg Ccenobium. Comt- 
tatus Kirchberg. Caput Montium . Inge/hci- 
muw. S. Ruperti mons apud ^Bingium . 4. (f 



XII. < De*Wo/ago ftlua. Wasgovia hodierna. Pr* 
natio Vofagi. Rumertct mons . QjxCauri mo- 
nafterium . Luthra C&farea . Lucius Fride- 
rici II. Imp . Comitatus Bipontis. 

XIII. De pago Wormacirn/t, etusc/ue villis . Wtfr- 
mattA palatium & Ducatus . Stgefridt heroir 

Gjbiconis Regis fabella. De Q^Coguntia 
aliqutd. 60 
X 1 1 1 1 . De ftatione Martenftum apud Altam-ripam . 

Neoftadienfis SccleftA inde facla dotatio per 
Rupertum Palattnum . Neapolis Neme- 

tU77U. 72 

XV. *De pago Spirenft '. Nemetes . Noviomagum 
vctus . Nemidona , Spirea .Terpfpolis . 
oAlia. 7<k 

XVI. Reliofua traclus Rheni . Vtcus lulius . Taber- 
n& Rhcnan&. Neuburgum. Saletio, ubi pa- 

. trimonium eAdelheidts oAug . Fundatio 
ccenobii eiusdem . 8 0 

XVII. Rhenus aurifer. Aurei Rhenenfes . Metalla 
Talatina. Varia. 84. 

XVIII. <±Alia Rhent decora . Vinum Rhenanunu . 
Mons Lurlaberg. ^Ara Bacchi . Salmonis 
captura. aAncorago piftis . Alia. 8S 

XIX. J^Qoya civitatis Qf arcis apud Manhemtum 
<vetus per Fridericum I II I. Sleclorem Pa- 
latinum fundata aufticia . 9$ 

Chronicon breve ctvitatis HeidelbergA . 10 1 

• » 

ACGESSERVNT. 

V . P 1 t o e 1 IC. Ob/ervatio de Comitibw 
Tatatihis , tam CjermanU cjuam (jallta , & 
aliis , e Gallico translata . 

Htsloriola de exordio CapelU Frawuenkir- 
chen. 



A D 

*• Ampliff. &: Nobiliff. Dri . 
MARQJVARD VM FRE HERVM 
Confijiarium Archi-Palatinum dignifs. 

Q uam bene prifiorum tufiras monumenta > Frehere, 
Vt Pallatina redeat fua gloria genti ! 
Qha latuere, diu cacis immcrfa tenebris, 
Eruis , indagas > in apricum fidulus effers : 
Incola cjm pndem bellis habitarit in oris , 
Quas Ntcer & Rhenus medtas fecat, at^ Mofilla 
aAlluit & sManus, Latio male fiumina nota : 
(jloria quanta Ducum , Regum , Comitum% Talatl, 
Quamque uetuftA arces, urbes, ac oppida qu&q^ , 
Fertiltum fuerit quondam quis Umes agrorum, 
Quis nemora h*c > colks , <valles% tnfiderit olim , 
Sollers perpetuo contexis fingula filo . 
Trac/arum moliris opus , vel judice sMomo , 
Qupd pr&fins laudet* quod pofiera pradicet Atat, 
<zAc longum claro firiptori proroget Avum . 

sSXCacle antmo , reliquama^ pari depinge , Fr e h e r e ♦ 
Teutoniam calamo : felix Jtc vertice fitmmum 
Subltmi ccelum feries, patriamque beabts. 

A L I V D. 

Tempus edax rerum Patrti confumfit honorem , 

^Antiquas urbes exitioque dedit. 
Ttmporc fid vicJo fagax collapfa Frehervs 

J^unc rcparat , patrtd reftituitque decus. 
Temporis Ingenio dio violentia cedit : 

Vnius & calamo ficula vifta JacewL, . * 

Quirinus Reuterus S. Th. D . Sc Pro 
fcflbr Heidelb. L. M. F. 



Digitized by Google 



Eic tcL alti <®&xolt(L%Zmv UaKatmv 
MAPKOT A'P A OT TOTT <DPEH'POT> 
aifyog y&i 7ro\vko%& ^£A7iV«> 

1'fXAPAOS O' £' ME' AIOX. 

Ovd$ Liiviv % ict v\llo&l wdvfa Qoov , 
Ov Kto<riv (WOTi%kv , fiv Tra^o^v «^e , cpvhdiici > 

'AM' iT^lw , Ti vlluu <$m Trav-n 4>**« . 
OVo* Sv <is&(pizx<nv , owioi^ «W Komg , 

U^o-ivT^ , fjLvnfjLYig dfya , > ' 

A'Mot ioroLiivoig l& <pi(*<n &fffi g ' 
Td cpyvwv i OPEtfP O 2 aoi<hLL®>,d>K(& dxxm 

Owvtifog , you»c T&Vov©- ^gyov* , 
TovtUv cAL&hvTr&cre UaKa-rivav <sfe< 

AsXSv > K&jKCLKifJL* ifLLocrvvncpi voh . 

Ttffo Tflt TtoV fJLa?ti0L$p J l&Ai&Vaf , 

AvoV< , Aflwaoi 017)01 Aeyaoiv K^V 5 
T/fffe fUT a/fyoW* 3W§ oojjuSjp «"W* toV&f > 

Av* QtoTfAac , ipj of« j&oew^/ iWfeo* 5 
Oucoi PihTtzjv gsi jwiwi» cSi 7rai?if& dmg , 

Kof yvavoj oV ^ ij$c *o»& jtoAS» . 
Xeuyig TroMa, OPErfPE, TfO» xAs^ *W oAm-Of, 

Efroxf f P»v©- tfJbf dgvpity©' 



8 



Digitized Google 





ORIGINVM 



PALATINARVM 

PARS SEC VNDA. 



2>£ COMI&VAt TALATINAi 
ortgine dignitate. Patatia Imperialia. 
Comites Palatini inter Princtpes . 
> 'Palatmatut Rbeni juftus 
Ducatus . 

G A P V T I. 

T RoMANARVM DIGNI- 

tatum titulos & pompam,, 
quibus illi tantopcre fibi pla- 
cebant> Germani faftidiebanr, 
quod Anonymus ille au&or 
Thcodofiani remporis tefta- 
tur, Cum Barbara nationes, in- 
quit , neque facundia polleant , aut dignitatibup illu- 
jirentur : ita veterem illum in fua gente rece- 
pturn Comitum ordinem , cuius"Tacitus & Ca> 
far multam mentionem habent , retinebant &- 
ampiificabant. Itaqucin aula & palatio fuo Re- 
ges Gothi, Franci, Longobardi officia honora- 
tiora pleraque in Comites dividebant. Vnde na- 
tum Comitem Stabuli videmus, qui deinde cor- 
rupte (2neJtablut&cKoifiZ<rajui\os: &C ComitemScan- 
cziarum five triclinii & abaci, qui hodieqj Gallis 
Sfihanfin, a noftro Schencken : & ante omnesCo- 
mitem Palatii, qui olim apud Romanos Casfares 




Digitized by Google 



i Originis 

Magiftcr & Decurio Palatii, & Cuftos, & Cura- 
palati 5 poftea Francis Rcctor & pra^pofitus pra:- 
fedtusve Palatii, Comes Aulx,Major domus : quse 
omnialive unius eiusdemq; five affinium certe &: 
jun&arum dignitatum nomina, fortefruftra fue- 
rit fubtilius diftinguere . Summam ccrte eius 
poteftatem proximam a Rege dignationcm, 
fuiffc conftat : et argumento dfe poteft vcl illa 
Dcfiderii Cadurcorum Epifcopi litcrarum infcri- 
ptio ad Grimoaldum Majorari five prxpofitum 
Palatii fub Sigebcrto Rege ^Domino tnlufri , to- 
ttus auU imocfc regni reclori , Grimoaldo Aiajori Do- 
mus , Defdcrius extguus fervus Dei . EtStephanus 
Abbas Leodicnfis in vitaB. Modoaldi: Ea tempe- 
JlatcDagobertus rerum poticbatur ,jub ojtto idem Dux, 
dignitatc modicum a (ubltmitate Regia differente pr£- 
ditus , omnia regni negocia prudenttfima dtff. oftione 
LibAhc.,. ordinabat . Etquod Sangallenfis Monachus in 
vita Caroli M. fcribit de Legatis Rcgis Grxco- 
rum : cum r vcnircnt , vtdentes Comitem Pa- 

latii inmedto procerum concionantem , Imperatorem 
ipjum ejfe Jufptcati, terra tenus junt proftrati. 

Quod autcm proprium &CpotiiTimum Palatii 
Comitis munus &C officium fuerit , quis nobis 
melius exponet Adhalardo , quem fenem et fa- 
picntcm Domni Caroli Imp. propinquum , &; 
monaftcrii Corbeix Abbatem , intcr primos Con- 
epi(h.3.edit. filiarios primu fe vidifTe teftatur Hincmarus Rhe- 
Moguntt* m enfis Epifcopus : eumdemque Comitcm Palatii 
ub.s.ca- ftu fuiflc ipfc Carolus alicubi mcminit. Is li- 
tuMi.c.isi brum compofuit ( cuius nonnifi exiguum frag- 
mentum apudme fupcrcffe , fcriodoleo) hoc ti- 
tulo : ORDO Palatii & Reipublic& dt(f?oftio , aui 
fub Imperatoribus Pipino & Karolo Francorum gerc- 
batur> per Adhalardnm venerabtlem Abbatem Ittc- 

rti com- 



Digitizdd by 



P A L A T 1 M\ | 

r&r commendatus ad memortam & tnftruHiontm futu- 
rorum. Summam tamen eius Hincmarus illo lo- 
co confervavic, &C in ca,qba? huc faciant, ifta: Cbr 
mitis Paiatii intercatera pene imtumerabilia in hocma- 
xime follicitudo erat, ut omnci contentiones legales. x qua 
alibi oruproptersquitatisjudicium Palatium ingredic* 
bantur 9 juftc ac ratianabtliten determinaret , jeu per*verse 
judicata ad aquitatk tramitem reduceret > ut& coram 
Deo propter juftitiam , coram hominibus propter le- 
gum obfervationem cunttis placeret . < St quid verb ef 
fet tale 9 quod leges mundana boc infuis definittonibus 
ftatutum non baterent , aut ficundum gentilium confue- 
tudinem crudelius fancitum ejfet 9 quam Chriftianitatis v 
reclitudo veljan&a authoritas meritana confentiret y hoc ^ -v«— ■- 
ad Regis moderationem perduceretjur : ut ipfi cum his 
qui utramcfc legemhoffent , & Dei magis quam humd-r 
narum legum ftatuta mctuerent y ita decerneret, itaq^ fta** 
tueret y ut ubi utrumque fervart pojfet^ utrumc^ jervor 
retur^ finautem, lex ficulimerito comprimeretur,jufti- 
tta Dei confervaretur . Ex quo loco inter alia appa- 
ret, eum fubinde ad ipfum Regem pro caufaxunx, 4i t % , x 
gravicacc rerulifle . Quo pertinet Lex Carolina : 
Netf*e ulius Comes Palatii noftri potentiores caufas fine r * 
noftra jufiione finirt prajumai \ 

Porro ut olim Augufti Caefarcs tam extra Vr~ 
bem quam in ea , diverfa palatia & prxtoria habe- l. xn. c. 
bant, uc Mediolanenfe , Aquileienfe, Trevircnfe, ^"z./ 
alia ; omnia fummse veheracionis & majeftacis, ut c.d*p*uS 
leges corum paflim fanciuncj ita & noftri hac quo- 
quc parte illos fecuci, inter Regalia retulerunt Pa- j^' r ^i. 
Latia in civitatibus cpnjuetis . Et Romse quidem La- 
teranenfe fummas antiquitatis principatum tenuit , 
au&ore Onuphrio Panvinio : quod certum & pe- 
culiarem quendam in Vrbc Comicem habuit , cu- 
ius inter alia eximius ille honor &c< munus fuit , te*- 

A 2. 



■ 

J 



uigi 



by Google 



, jj. Originbs 
peratori confccraudo in a&uinaugurationis afllftcre 
& miniftrarc. Qucm Comitatum ab ufurpationc 
Pontificum receptum, &: Imperio vindicatum, Ca<* 
ftructo Gaftracani primo Duci Lucano Ludovicus 
BavanisImp.contulitRomaeanno mcccxxviit. 
ut in cius vita apud Aldum Manutium cdita infer-r 
tum diploma fidem facit. Fuit & Ravennate pa- 
latium , quod Exarchos nomine Byzantinorum Ca> 
farum, & Papienfe, quod LbngobardorumReges; 
&Agrippinenfc,quod Pippinum Majorem Domus 
faabitafle legimus , in loco ubi hodic eft monafte- 
Orig.?*u*. rium S. Maria? in Capitolio. Sed&c Trevircnfe il- 
ctZicM. ' uc ^ q uant i nominis fuerit , alibi eft a nobis cxpofi^ 
^wr/.//. tum. A quo tamen fi originem duxifle noftros Pa- 
latinos ( ut aliqui \cetuftiores volunt ) quis pertcn- 
dat; ratio.qujtrcnda fiicrit, quandoquidem illud ad 
Mofellae flucnta fitum eft, unde hifce Rhcni poftea 
agnomtnatio adcrevcrit. Quod non mirabitur, 
p<*$. <jui vidcrit Palatium quidcm in urbe Treverica, & 
9*4*4. -ad fccundum inde lapidem Palatiolum in finiftra 
«ro^ Mofella: ripa extare $ Pallcntiam autem utramquc 
rifm p«u (rcgioncm &C comitatum ita didhim ) a Mofclla ad 
Rhcnum ufque extendi, & plurimas infuper ad u- 
tramque Rheni ripamin ca ora pofleffiones Palati- 
ni juris jam tum fuifle : ut non abs rc Guntherus dc 
Palatinodixerit: 

Cuiut erat tumido tellus circumjlua Rheno . 



« . 



Illud intcrca obfcrvatu dignum cft, Comitivam 
Palatii ob tantam muncris cxcellentiam, jura prin- 
cipatus 3c prxrogativam fupra communem Comi- 
tum fortem continuifle : quod in Palatinis Rhcni , 
Saxonias, Eifetiac, Burgundiae, Campania:, Hanno- 
niat, Selandi», &C aliis cft manifcftum . Atq$ id- 
eo nonnujlos ctiam Comitcs fub Palatini no- 
minc Principatus cegw^geflifle. Vt non abs rc 

Livius 



Digitized by Google 



P A t A T I N A . C 

iivius ille Boiorum > Andrcas Ratifponcnfls , quod 
fcripferat ; Amolfut igitur Rexcaftrum Scheyrninter- c*r#».A<- 
ra Bavaru conftruens,(omitatus Palatinos ibideminfti- ^"f 
ftwf 5 idem in Tcutodica veriione reddiderit, ©ifftr- 
ftettte^raflflfiWPtm. Ex quorum gcnere fuit &: Ot- 
tho illc Palatinus de Wittelfpach > cuius in diplo^ cu,^ 
matc quodam mcntio , intcr alios teftes : Otto Co- 
mes Palatinus de ^ittelinjpach > & alii ex Principibus ' 

Lego etiam ( quod in honorcm il- 
fuftriifima: cius familise lubens rherito adfcribo ) Ra- 
potoncm Comitcm Palatinum > & fratrem eius Hcn- 
ricum> Comitcsde Ortenbcrg> interalios teftes rei 
gcftac adhibitos, in diplomate quodam Friderici 11. Apmd V, 
Imp.de Anno mccxxx. Et cosdem alibi : Efo Ra- ™4* 
bodo Comes Palattnus , & ego Heinricus , *Dci gratia 
dicli Comites de Orthinburg, univerfis >&c. Aftum fo- 
lemniter Ratisjfona , coram Rege Friderico , & Princu- 
pibus fubfcriptis , maxime autem procurante Ludovtco 
Duce Bavaria , anno mccxvi r . Quibus locura m. xkH* 
addam Cofmx Pragenfis, de Palatino qnddam, vix ^Z**™* 
dixero cuius gentis aut regionis , tempore Hcnrici ' & 
III. Imp. Loquens enim de Wratiflao Duce Bo- 
hemiae, qui Romam legatos miferat , Vttutius (ait ) 
iter agerepojfenty committit eos Rotnani Imp. Palatino 
Comtti nomine RapoU, rogans eum nimio Jupplicatu, 
tjuo fiti Legati irent Romam , 0* redirent Jub eius condu- 
ciu. Nam tanu poteftatis hic Comes erat , quoi ufquc 
Romam per continuata loca proprias villas feu pr&dia > 
& per caftelia miUtes fibi devotos habebat ; cjui & ex par- 
te Ducis pradidi c l . marcas argenti annuatim pro be- 
neftcto acctptebat . 

Quantum autem intcr Comites emincbant ifti 
Palatini > tantum intcr ipfos Palatinos & Principes 
aliqui Archiduccs Palatini. Ita vocavit Fridericus 
Jmp. illos majorum ( ut ita dicam ) gentium Princi- 

A 3 



Digitized by Google 



6 Origines 

pes, qui Palantias poffidebant, & ipfi llluftres fubf- 
vafallos habebant : de quibus infignis eft locus in 
-Ztf.m. Speculo Saxonico : Qjutltbct provincia Teutonica 
* &kpid% UrrA fa Hm h*bcbat Talantzgravionatum? > Saxonia f , 
eoetfo. Bavaria > Franconia & Suevia : qua anttejuam ajk(h 
manis fuperabantur , Regna fuerunt , a qutbus ipfa m 
ru* ^Ducatus nomina fuerunt permutata . Attamen lllu^ 
/u~°f" Ct ' flres in vafaUos , fif vexillorum feuda obtinuerun>C> . 

Quibus cxasquavit Fridericus lmp. Duces Auftria:, 
Apudcu. in nobili illo privilegio : Si quibusvis Imperii Curiis 
publtcis Dux Auftria prafens fuertt , unus de P a l a t i- 
n i s Archiducibus esl cenfendus: &nihilominus in con- 
fijfu & inceffu ad latus dextrum Imperii poft Eltfiores 
primum obttneat locumj . 

i 

Addo, quod fijuftus ex vetcri Francorum legc 
Principatus adeoque Ducatus fuit , qui duodecim 
r. Pitk ,. Comitatus cotinerct, ut eft ab eruditis annotatum ; 
^i^* pptimo jure veterem Palatinatum Rheni vel inter 
primos eo nomine cenfcri debuilfe : cuitis haec ori- 
ginaria & patrimonialia (utComitatus faltem cnu- 
mcrcmus ) ab antiquo crant membra ; in fuperiori 
quidem hac parte Comitia Stalbuhel, pagus Lobo- 
dunenlis, Comitatus Erpaccnfis, Alzcianus & Bret- 
heimenfis; in inferioribus vero Comitatus in Treve- 
ri urbe, utraque Pallentia, Meinefeldc, Kirchberg, 
Spanheim, Veldentz, Wieda, Seyna , Nevvenar, 
item Solmes , Virneburg , Moubach, & alii : item 
Dominatus dcLacu, de Hengbach, Bilftein, 
de quibus fuojoco . Qua* tamcn ple- 
raquc Comitum familiis jurc be- 
ncficiario conferre , falvo 
principatu fuo po- 
tucrunt. 

<DE 



Digitized by Google 




P A L A T I M JE. 7 

» * — • — ■ — - — ■ — ■ . — ■■■■■ 

<DE RHENI PATRIS NOBILITATE, 
Vtrdomarus Princeps , Rhenifibo/ej . Imperii 
negocia adripas Rheni peragi filita. 
Pcriegefts ditionis Palattna . 

C A P V T I L 

henvs fluvius vetcrrimis Grxcorurfx 
diu incognitus manfit : Romanis bel- 
lando cognitus, atq; ideo invifus odio- 
que habitus fuit . Vnde pro horrido, 
afpero , inculto ; ipfani regionem pro 
barbara; gentem pro effera , feroci, perfida tradu- 
cunt ; ccclum dcnique ipfum inclementia: , rigoris 
£c frigoris arguunt. Vt Gallus ad Lycorin fuam 
apud Vergilium : Ecio g *uh K 

aAlpwas ah dura nives & frigora Rheni 
QjfCe fine ferre potes ? et Plutonis focrus 
apud Claudianum : 

J\Q>n Rheni glacies , non me Riph&a tenebunt r * 
Frigora , non dubio Syrtis cunctabitur &ftu . r nFr9 H* 

Calumnia tam frivola &C delicata , ut ab hominfc 

Italo difllm«lari non potuerit: Ad iu KaL Iulias, 

quit , Colonia difiefi tanto fole ac pulvere, ut fipe alpi- jfaff* 

na,s nives ac frigora Rheni a Vergilio requirerem . Ille 

vcro Nympbarum pater amniumq, Rhenus , M*rti*ix* 

Qutcunfy Othrjfias btbunt prutnas , 
Germanorum Dcus &: numen patrium habitus . 
Tacitus v. HiftoriaruiTL, : Rhenum & Germania 
Deos in afieclu , cjuorum numine capejferent pugnam . 
Cuius apud Coloniam Agrippincnlem figillum a> 
neurii repertum ipfl vidimus , ad figuram Tiberini 
patris , cum litteris , devs rhenvs. Et quia 
Galliam aGermania, Romaniam a Barbaria (utlo- 
quebantur) difcriminabatj Latinis authoribus,pra> 

fertim 



Digitized by Google 



8 ,Origines 

fercim Poecis , fubinde pro hac ipfa ufurpatur, ut 
cum apud Pecronium Iulius ja&at : 

Tuljuf ab urbe mea , Rhenum dum ftnguine vinco. 
Marcialis in apophoreto , Vtttoria, Domitiano de 
Germanici cognomenco blandiens: 

H&c illifne ferte datur> cui nomina Rhenvs 
Vera dedtt. decies funde Falerna puer. 
Atque enipfum huius nominis primum. 




Vird©. 5 ec j omiccere filencio non debeo antiquiffimum 

MART«. . _ . . • I 

eius Pnncipem Virdomarum (qui oC vmdomarus* 
& Bricomarus Floro , Orofio , lornandi , Em7nrov 
fonac Scaligero ) Gallorum gacfacorum ducem , imo 
ipfius Dei Rheni progeniem &c fobolem. Ica enim 
Properrius meminic 

Virdomari . genus hic Rheno jaBabat ab ipfe: 
J\Qobilis erecfis fundere g&fa rotis. 
nimirum uc Nileus Nili , Aceftes Crinifi fluvii, Oc- 
nus facidica: Mancus &C Thufci filius amnis, im6 &C 
Achilles Thecidos nacus habicus : quq, exemplo 6c 
Meroveus Francus Nepcuniam originem affe&avic, 
quod alibi obfervavimus . Vc non abs re Nico- 
bulus alicubi Rhenum ivfyti vocec , & Nazianze- 
nus , — iwjlptos P«Va xej&iv&i p&fyoic. Quod Elogium 
hodierno eciam fcribarum ftylo obcinec. 

Magna quoque deinceps incer Teutones Rheni 
pacris reverencia ad majores ufque noftrosmanfic: 

Gmuhmu CX ^ uo veter * s i m P er ii forma mucaca, & — 'verfe Ti- 
vUgurini. berim regit ordine Rhenus . Neque abs re pracipua 
Jmperii negocia. ad rem publicam percinencia in 
Rheni ripis peragi folica. Principes Ele&ores fuper 
cafibus Jmperii convencus agere olim frcqucncer 

ad Renfc 



Digitized by Google 



Palatin^. . 9 

ad Renfe oppidum Rhcni folitos , Annales nota- Ttmmu 
runt : ubi fedcs rcgni Germanici & thronus impe- f. m .^ x i\ 
rialis adhuc vifitur , cui ele&us Rex more majorum 
primo imponitur, & voce prxconis ( cuius tuba fjfgS* 
ibi a quatuor Elcdtoribus Rhenenfibus in fingulo- 
rum propriis caftellis exaudiri poteft ) publice pro- 
nunciatur, dc quo alibi fufius fcripfimus. Palati- -W-^WH 
num fuper querelis Caefari movendis cognitorem fiL^Sf 
futurum, ad Rhenum olim (quod poftea Bulla Ca- 
rolina eatenus mutavit ) Principcs evocabant, ut 
Chronicon Altachenfe ad Annum mccc. annota- 
vit . Et Wenccflai exaucloratio apud Lanftein op- 
pidum , in ripa Rhcni tribunali excitato , data ( ut 
videtur ) opera ex ad verfo fedis illius regix, promul- 
gata fuit. Vifuntur & hodie Regalis palatii apud X*t&w& 
Bodobricam reliquia:, in ipfis ruinis majeftatem ^H^ 0 * 
veterem loci teftantes. lam telonea ad Rhenum , 01^^. 
olim prxcipuum Imperii nervum , &C cenfum Ca> 
faris Camerx deftinatum : fcedus & coniun&io- <x|^^' 
ncm quatuor Ele&orum Rhencnfium , eorumque s^&m. 
monctam Rhenenfem quis nefcit ? et memini alibi 
tetigine. 

Et hinc obfcurum jam efle non potcft , quare 
inter alios Palatinos , quos Germania ( ut didtum 
eft) plures habuit , Rhenano plurimum honoris &c 
prarrogativas fuerit delatum: cum is & ditiflimus a- 
gri, ditionis, tcrritorii cffet , &C quidem in optima 
illa &: nobiliffima totius Germaniaeprouincia circa 
Rhenum utrinque rerum potiretur, jure bono gau- 
dentem , 

Koc quoniam geminis frueretur judice ripis y 
ut Claudiani verficulum Icvi mutatione accommo- 
demus . Prarter enim bonam Francia: Sueviarque 
veteris partem, quarqueolim loca Catti, Ten&eri, 
Bructeri tcncbant, prifco patrioque jure pofTefTam, 
Romanorum infuper in portione Galhse non pocnt 

B 



Digitized by Googl 



ro Origines 
tenda ( Germania nimirum prima & fecunda illis 
NoticU di^a, &C quidem ea fere rcgione quas olim V. S. 
Ducem Mogontiacenfem prxfe&um habebat ) fuc- 
cefforemfe ja&are potuit ; & illud quod Chariber- 
to regi Franco Fortunatus poeta accinit, fibipro 
partc ufurpare : 

Hine mihi Barbaries , illinc Romania plaudit . 

Et nos quidem dum tanti Principatus decora 
repetita iftafcriptione, ex vcteri quoadlicet memo- 
ria illuftratum imus, divifionis huius & interfluen- 
tis alvei memores , hunc certc patriae honorem ha- 
bebimus , ut quse ad Oricntalem iftam ripam ( ita 
enim reperio qui vocarent, &; Romana: Latinarquc 
opponercnt) fita funt, ceu noftro judicio nobilio- 
ra, priore loco expediamus. Qua: cum ipfo flumi- 
nis rigore perfequentes , & Rheno deinde ad Belgii 
limitem tranfito , per adverfam ripam Romanis cul- 
tam remeantes, quandam veiut periegefin Palatini 
tradus, non infuavem menti noftra: ( Deo bene ju- 
vante) abfolvemus . 



<DE FRANCIA ORIENTALI LA- 
tifiime patente_j . Theodeberti Francorum Regis 
ditio . Ludovicut Rex Cjermanis . Fran^ 
conia hodierna , 6> Francicus 
circulu* . 



G A P V T III. 



r 




va in regione Francicum nomen primu 
natum fit , quod ad semulationem Ro- 
manorum , imo excidium , furrexit &: 
excrevit, dubitarc non poteft qui cum 
Vcteribus auctoribus Vopifco, Claudiano, Panegy- 
ricis , Tabulam illam veterem Itinerariam ( quam 



magno 



Digitized by Google 



P Jk t A T I N M\ IX 

magno rci literariae bono M. Velferus edidit, & il- 
Ja parte potiftimum illuftravit) contulerit, quo loco 
fcripcum vidcbit : Chamaut qut & Franci> & Fran- 
c i a : quod quidem verfus Vbios & Bru&eros uf- 
que extendi animadvertet. Et quidem Francorum 
res in paludofis Sc marifimis illis locis exortas, ma- 
.gis magisqj in fuperiorem & interioremGermaniam 
le penetrarunt . Cuius rei idoneus inprimis teftis 
Gregorius Turonenfislib i.cap.^. Francos primum 
littora Rheni amnis incoluiffe : dehinc tranfito Rhena 
^lhoringiam tranjmeajfe , tbify juxta pagos vel civttutes 
Reges crinttos Juperfi creaviffe. Et : Chlogionem nobi- 
Itfitmum eorum Regem apua Diffargum cafirum in tcr- 
mino Thqringorum habttaffL; . Ita quidquid Taciti 
tempore Chatti, Ten&eri , Bru&eri, Vbii , Vfipe- 
tes, Chauci illi, fed & Cherufci , Hermunduri, Na- 
rifci, Suevi deniqueipfi tenebant, Franciae nomen 
occupavit. Adeo proximum huic locum,quo hxc 
fcribimus , ubi olim Gratianum Germana agmina 
in patentibus campis fudnTe , c^ultra Nicrum pe- 
puliffe certis veftigiis obfervavimus , Aufoiiius gra- Notis** 
tulabundus ita tangit, precatione Confulari: ^tpluT 
Hofiibus edomttis , cjua Francia mixta Suevis . pg*? ci 
Et Sidonius ad Nicrum noftrum Francos ponit: « ffijt. 
Bruclerus , vluoja velquem Nicer abluit unda 
Prorumpit Francus — ad natationem alludens, 
qua Germanos excelluiffe Tacitus, Mcla, Herodia- 
nus meminerunt . Claudianus ver6 ad Albin us<£ 
progreiTos fua artate vidit, 

— mediumfy mgrejfa per Albin 
Gallica Francorum montes armenta pererrent. 
Et ad Viadrum tandem progreffos, urbs clara do- 
micilio Principis Ele&oris Brandeburgici, ab illo- ^^jfj^ 
rum vado five traje&u nomen habens , argumento 
eft . Sed infignis ante omnes eft locus D. Hierony- 
mi in vita Hilarionis Monachi, 6c expendi dignus; 

B i 



Digitized by 



h h. O R I G I N E S 

Inttr SaxOribs > inquit, & Alemanos gensextatnontatrh 
Aattt cjukm valida : apud Hifioricos (jermariia , nunc 
*vero Fr c i a vocatur . Quo quid aliud dicit, 
~quaih quidquid eftgcntium inter OceanumGerma- 
iiicum ( cuids tunc accolas fuifle Saxonas , excurfio- 
nibus piratitis notos, nemo ncfcit) & Rhastiis im- 
tninentes Alemannos s & quotquot olim Germanjc 
di&x , in Francicum nomen tranfiifle. Neque a- 
liud vult Agathias , illbrum mentionem faciens : 

TIpjwm 01 ™$ ItolkIov; % iryx} T 'm jLOn ' ; T0 ffl 0 * T ® y ^ZSPY- 
ym ' mv PdLv ol 7Cctkou\ ovofjutHoppoi Te^fjLctm . Nam 

&C Saxones, &C Frifii, Thuringiqj, atq$ ipfi tandem 

Alemani Baioariiq; , huic Franciar tributarii fadti . 

Habeo epiftolam Theodeberti Francorum Regis 

ad luftinianum lmp. ( quam cum aliis id genus ovW 

<WStf , peculiari Tomo Francicarum rcrum, Dco ju- 

Vante edemus ) ita inter alia profitentis : Id vcrb 

ejuod dignamini efe fillicitiy in cjuibus provinciis hahite- 

mns, aut auM gentes nofirA fint ( T)eo adjutore ) ditioni 

fubjecTrA \ Dei nofiri mijericordia feliciter fubaclis Thorin- 

gis, & eorum provinciis adqutfitis , extintlis ipfirurru 

tunc tempore Regibus , Norfauorum gentis nobis placatb 

Q^fCa/efias colla (ubdtdit 5 Tteotfc propitio Wifigothos, qui 

jtdi» &d> incolebaht Francu Septentrionalem plagam Italuque , 
Pannbhiam cutn Saxonibus, Euciis, quife nobisvolun- 
tate propria tradiderunt ,perDanubium & limitem Pan- 

T" nontA ufijue ih Oceani littoribus ( cufiodiente Domino) 
Ddmihatio nofira porrigttur . Eaque Francia omnis 
diu poftea Ludovico illi Germania: Regi , Pii B. 
Magni N. paruit, qui & Francias Orientalis, Fran- 
ci« transrhenansE, item Germanias & Baioariae Re- 
gis npmen ufurpabat : & in monaftcrio Laurisha- 
mehfi ad quartum hinc lapide tumulatus quiefcit . 

• . • i 

" J Sed quorfum harc tam multa de Frahcra ? Nf- 
; mirum utillihahcetiamrcgionemnoftramab omni 

anti- 



Digitized by Google 



P A L A T I N M. JJ 

Wntiquitatis progreifii, non temcre circaiftam ori- 
gincm ambitioh, adfcribamus : prout &c nbmina- 
tim in antiquis diplomacis hanc ipfam ita exprimi 
videmus : Item in Francia in pago qui nominatur Lo- 
bodengovve &c. Etfi non nefciam, etiarn Franciad 
homen pofterioribus temporibus adhtrc reftridius 
aflumptum , de illa fola eius parce quae ad Mcenum 
tic Salam Fuldamqj atn nes fita , modo t)iiftcortti , '#f Smtik*. 
ab ea fignanter Francicus circuius dicimr : de qua M $ranrfif<$ 
"Gallo-Francia noftra fufius agemtts. *** iftt 

<DE SVEVIA FR ANGIAi C Q NTER- 
; mina . Pagus Creichgovienfis . Prurhein 

regiuncula . . Obiter de Palatt- 
\V natu jupertqrc^. 



C A P V .T II I I . 




e d antequam Frarieiarii fftam jprd^ilis 
falutemus , e Sticvifc prirri^m ,ih ^ua d#- 
gimus > boha ctith gratii/eSccedamus . 
Nam quod olirii Aufonius die hac t&> 
gioncdixit, _ qua Francia mixta Suevis -, id hbdie 
eciam evidencius aghofcimus; quandoNicerfluvius 
iitramque regionetn hocipfo loco difcriminarc cre- 
ditur , dc a dexcra Franciann l*Va Stieviam relia- 
qu£re . Antequam igitur porite cranfito Franciam 
ingredianiur , non bmittendi nobis qua; in hacce 
Suevia juris Palatini agnofcuritur : in queis praeci- 
puus pagus Creichgovienfis , a fluviolo Crakh pcr- 
labente nomen fortitus, interalia bppido Brecheiril 
nobilis, patria fcilicet Philippi Melanchthonis : ih 
quem virum non minus convenit illud elogium, 
quam in qiiem (criptum cft : 

Scilicet hoc uno meruit Cjermania , quidquid 
Laudis habet Latium , Gracia quidquid ha&ets 

B 



• . . . 



Digitized by Google 



^ Orxgim.es' 

Greichgoviae porro accenfetur etiam reeiuncu- 
la illa ad Rhenum tendens, quae vulgo ( nefcio qua 
nominis origine ) Prurhcin dicitur , Epifcopo Spi- 
renfi maximam partemfubdita, nonnullis Palatini- 
ci juris interfperfis, quac ad praefecturam Brethei^- 
menfem pertincnt, cum qua & Prurhenicus ille tra- 
ftus paflim permixtus . Oppidum in eo pra:ci- 
puum Bruchfella, fatis vetuftum : quodolim au&o- 
ntate Henria Imp . commutatione mter Ottonem 
Sueviac Wormaciseq* Ducem & Burchardum Epi- 
fcopum Wormatienfem inita, pro domo feu caftel- 
lo ipfius Ottonis intra Wormacias muros fito ipfi 
traditum fuit, ut in vita B. Burchardi lcgitur : lfiis 
fimilibus^ fintentiis res ifta esl finita , & cju&dam vtlla 
qu& dicitur BruchfiUa , cum omnibus utilitatibus & ap- 
-pendittis, pro hac domo in commutationem Duci tradita 
cfl. Poftea circa annum m v . a Conrado 1 1. Imp. 
eiusqj conjuge Gifela, fiib Gualthero prarfule, Spi- 
renfi Epifcopatui cum adjacente ditiuncula dona- 
jn sr** tum , Ifengrinius annotat. De hoc pago cum ex- 
W 77, tet clegans ,oratio Davidis Chytrsei, & faepius edi- 
Appendict ta ; , & alias a nobis recufa $ nihil addam , pra:ter 
Noticiain villarum aliquantulo locuplctiorcm . . 



tom- i. 



NOTITIA VILLARVM IN PAGO 
. Creichgovve, vel Creickovve* vcl Crehegaue^ ab 
inde temporibus Carolinis, & pro- 
ximis fequentibus . 

oAlaholfingen. Alaholfincheim . 
oAlbtnghetm... 
sAfchtnbrunnen . 

eAutinesheim. Avvineshcim. Avvinshcim. in Comi- 

tatu Sigardi. 
Barchufin. , 



Bret- 



Digitized by Google 



P A L A T I N & . I £ 

Bretteheim, Brethaheim. [^Mf>ctttt. patria Phil.Me- 
lanchthonis. Fuit aliquando comitatus,ut infra 
not. in Odenheim. . 

Burbach . 

Cimbern .. 

Cuidrincheim . 

Dagoluingen . 

Ecqerates. 

Flancheim. Flanicheim. Flaningheim. 
Geltolfelshufin . 

(yemmincheim.[hodic y &tttimitt$m- 

Gosbotesheim. 

Grunbach . 

Hadendesheim . Ffadandesheim . 

Hadolfesheim . Heidolfesheim . [hod. ^cfocfo&Ctttl» 

Helmolfesheim. 

Hicbodeshetm . . ' 

Hubeflat . 

Lobcfeld ccenobium conditum a Buggone Epifcopo 
Wormaticnfc : au&ore Trithemio in Chronico 
Hirfaug. fub Anno mcxxxv. 

*Mencinga , Msnz>ingun . [ SfatlJtttflCtt . 

K^Cunigoldesheim . 

Q^frCulinhauJen. 

^tCuncinesheim . .* 

Wuz,loh. [%#>$♦ . — 

Odenheim. Otenheim. Hodeheim. Tranfiit poftea in 

ccenobium. Fridericus Imp. in fundatione eius ^ 
Anno m c l x i . Ccenobium in Epifiopatu Spirenjl 
fitum , ^lfo Crehegaue, in comitatu. Bretheinu , 
juxta villam Odenheim , quod dicitur Wigoltesber- 
ge, &c. Tandem tranflatum in oppidum Bruch- 
jS/.vicinum, ubi hodie refidet. 

Oftringen. OJirincheim. 

Radincheim. 

' Rinki- 

& v ■ • 

■ . _ t 

> 

Digitized by Google 



iC Oricines. 

Rinkihnga . Rinchelingen . Rinchinling. 
Reockheim . 

Stckinheim. [ ©fcffttflett* 
^Turmenzjer-marca . 
Vckelingen. [gtf(ttt0Ctt* 

Wezj^enloch , villa, in comitatu Mcgingaudii Cu- 

nonis F. Comitis. 
Wigoldesberg s vclW eigelsjerg. Coenobium poftea in 

Odenheim tranflatum , hodie in Bruchfal , collc- 

gium Canonicorum nobilium. . 
Ziutcrnheim, Ziuterna villa. [©piftrtt* 



DE PALATINATV 

S VPERIORE. 



Denique dum in Suevia vagamur, habcremus 
ctiam quas de fuperioris (qui vocatur) Palatinatus 
locis quibusdam infignibus, Amberga,Neuburgo, 
Novoforo, cum prcfe&ura Perngavv, aliisq; dice- 
remus: qua: quidem in Suevia magis quam Bavaria 
fita, donatione Conradini Conradi Rcgis F. ulcimi 
Sueviae Ducis , Palatinorum Ludovici & Hcnrici 
c forore nepotis, ad Palatinatum perveniifc, eamqj 
donationem a Rudolffo Rege & Elcctcribus con- 
firmatam fuiffe didici. Sed de hifce remotiorib. 
Epifl. i.U cum mcminerim alibi a nobis aftum, potius ad Fran- 
D.GewL ciamnoftram Orientalem tranfitum faciemus. 



OSTRO-FRANCIjE LOCA. LVPO- 
dunum . Veteranorum trans-rhenana prtdia . 
Windoheim , Wifogafti patria. Wm- 
decke. Laurijfa ccenobiunu . 
Triburia villa Regia. 



C a p v t V. 



In Fran- 



Digitized by 




Palatinje» 17 

N Francia igitur ifta veteri Teutonica, 
|l@f primus memorabilis locus nobis occur- 
*rit civitas Lupoduna, Aufonii Lvpo- 
d v n v m , pagi fui caput . Vere memo- SjJ^ 
rabilis ; quia &C vetuftate nulli fociarum 
vicinarumque cedit, &: fola unaqj ( adverte mi Le- 
c-tor) in omni Germania ifta cis-Rhenana, &: bar- 
barico veteri, nomen fuum ccrto adftruere & tueri 
poteft. Dc qua cum & antehac fatis annotaveri- Or%tot*\ 
mus, &: nuper etiam pcculiarcm ei libellum tribue- ! 
rimus, nihil hoc loco repetemus : fed ab ifto angu- 
lari monte,ad Nicri dextram liberioremque ripam, 
oppido noftro imminente ( Abrinsbergum Franca 
antiquitas vocavit. Pyri montem illum apud Mar- 
cellinum non abfurde conie&ant aliqui,neque vox OruhH 
Abrinsberg prorfus abludit) iter noftrum exorfi, per 7 ^* Hr9t 
continua montium juga , a quibus totus ille tra&us 
amcenijfTimus Stratx montanx, a*ut Via: montium, «««Pwfr 
nomen accepit , impigre pergemus : et fi quid in 
eundo, quod obfervatitfnem mercatur, obvium ha- 
bebimus, id vclut h# ita^j^ non indiligenter fuble- 
gemus. 

Gencratim quidem &arces caftellaque, iftis ju- 
gis oportunifllme impofita, antiquitatem quandam 
referunt, & Romanorum memoriam (quippe qui 
fub Probo, fub Gratiano , & Valentiniano , vana 
&: fallaci dominandi cupidine Germanis negocium 
faceirere , quam vcteribus Imperii terminis conten- 
ti cffe malucrunt ) adhuc confervant. Idque jam> 
tum obfervatum Germania: illi Phcenici ferio lartor, 
& cum animi quadam voluptate ha:cceeius verba ph.MeUn. 
relego: Sdpe vemens intueor montts veftros > & ar- yfl-**^ 
ces tllas quas primum a Valcnttniano Imp. m Ntcrt rtpis i^ 9 . 
montibus vefiris impojttas ejfe ratiocinor &c. Et villas 
quoquefeu vici, tamadradices montium,quam in , 

C 



Digitized by Google 



iS Orjgines 

ipfa planicic vcrfus Nicrum Rhenumqj pofitas, ipfis 
nominibus primos poffeifores , veteranos dico Ro- 
manos, qui cx affignatione agros illos ex hoftico ac- 
ceperint, loqui videntur : et exemplum fuppcdita- 

l. kc d. re ad locu illu Paulli I C. L . Titius prtdta in Gcr- 
manta trans Rhenum emit, fif partem precii intuut. H& 
poffeftones ex prAcepto Principis partim dijtraft& , /><*r- 
//># vcteranis in prAmia adfignaU fuerunt . Quid e- 
nim ifta; ordine villa: , Newenbeim , Dofenbcim , 
Scriesbeim , Weinheim , Heppenhetm , Benshcim , 
hcim> Gernichesheim , Bibelsheim\ nifi Nxvii, Doffe- 
ni, Siricii, Vinidii,*Heppii, Bafini, Scii, Gernicii, 
Bibuli domos fonant ? Id enim eft terminatio H je- 
m v m > quae ctiam in veteri illo Bojoh^mo apparet , 

Reinum. ut ^ Magus vel Magum , et Dunum , omnia Ger- 
. * manica vel Gallica . 

Sed ante omnes illas obfervari mihi Weinhe- 
mium velim: cuius cum verum nomen priusrefti- 
tuero, deindenotabilem vctuftatc indicabo. Scri- 

Orig.pai. bitur enim in diplomatis Carolinis (ut antea nota- 

'•^■7. vi) Winenhetm: et infundatione Ccenobii Wifen- 
ftcig data Anno dccclxi. regnante Ludovico 
Rege fuper Orientales regiones, claris litteris fcri- 
ptum lego : Item in Francia in pago qui nominatur 
Lobetengawe , in loco qui dicttur Windenhaim , unam 
Eccleftam ibitrado , cum mancipiis &c. Idque verum 
& genuinum loci nomen elTe, evincit caftelli oppi- 

Jfltafctf- doincumbentisnomen hodieq: manens, Windecke: 
cadem prorfus forma oppido rcfpodens, qua oppi- 
do Lanjlein ad Rheni &C Logana: confluentes , arx 
Laneckc , ita dicta quod in angulari & prominente 
monte fita Loganam fluvium defpc&et , ut hocce 

HMfc fluviolum Wisgoz $ qui ibi e faucibus montium in 

£ft^, planiciem primiim efrunditur , & pagum Rhenen- 
lem pertranfit , donec apud Stein villam Rheno mi- 
fceatur . Quod genus & alia , Lautereck , Saneck , 

Vroncck , 



Digitized by Google 



P A L A T ~l N M . iy 

Vtoneck , habcmus . Hoc conftituto , cum in pro- 
logo Legis Salica: legamusj Extiterunt inter Francos 
eletfi de fluribus cjuatuor <viri y Wifigaftuf, Hodogaftuf, 
Salogaftus, 0* Widogaftus ; in <villti qu* ultra Rhenum 
funt , Salehaim "Bodohaim , &Windohaim, quiper 
tres mallos convenientes &Cc . Salogaftum quidem e 
regionc illa verc Francica ad Salam fluvium, Win- 
dogaftum autem ex hacce Franciae parte Khcnana 
& Nicrina, & quidem exipfo noftro Windohaim 
oriundum , celeberrimas legi condenda: adhibitum 
fuiire tamdiu credere libet , donec aptius & certius 
aliud edoceamur. 

■ 

De Laurifla pervcteri & nobili coenobio dixi a- Orig. 1. 
libi . Cuius vicinia monet aliquid annotare de Tri- c * f ' * 
buria , villa regia^in fubfcriptionibus diplomatum Trhtria 
Carolini ^evi fepe occurrente, &C Conciliis fub illis 
Regibus non femelibi celebratis cumprimis nobili. 
Sita ea in pago illo Rhenenfi , inter Rhenum Mae- 
numque fluvios & ftratam montanam ; non longe 
a pagis Langen & Geravvf qui quidem , Geraw 
inquam, hodie ditiuncul^ eius five Centcnas caput 
cft, &c fedes Centgravii. Relliquias noftro tcmpo- iiai{m ' 
rc loci olim tam clari d>C celebris , prater nomen , 
vix uILx fuperfunt : nifi quod pratum vicinum por- jj ca ^ ar . 
tx ctiamnum a Curia nomen habet , &C ftagnum # aifwa , 
proximum, Ca^farem dominum refert . Templum «w- 
pofitum in colle editiore, caftellum vel prsetorium 
ibi olim fuifle conjcdturam prsebet : cuius quidem 
juspatronatus,coquenominedecimas loci, ad Ec- 
clenam Moguntinam pertinere audio . Ca:terum 
ipfe pagus juris eft Haffiaci, utpote ad Comitatum 
fuperiorem Catzenclenbogen pertinens. Rivulus 
prxterfluens , nullo nomine infignis , lembis fca- 
phisqj deducit ufque in Rhenum, paullo fupra Mo- 
guntiam, incolas fingulis feptimanis mercatu vrbis 

C % 



Digitized by 



lo Origines 

frequentantes . Aiunt quidquid ibi fuit faxorum > 
marmorum,cruftarum, jam olim detra&um adMo- 
guntias & Oppenhemii amplificationem & cxorna- 
tionem ceiTifle. Quam loci fortunam intuitus, cum 
aliquando vifcndi gratia ab itinere meo iftuc defle- 
xifiem, Rutilii illud animo rcpetii : 

Cur indignemur mortalia corpora (ohi? 
Cernimus exemplis , oppida poffe mori . 

i 

<DE STLVA D ICT A OTTONICA. 
Eius incola Eginhardus . JMichlenftat . Sali- 
geftat ccenobiujru . Comitatus 
Erpacenjis . 

C A P V T VI. 

o m e n ipfum memoriam ab Ottone a- 
liquo veterem infinuare videtur . Ec 
putavit olim Conradus Ccltes Protu- 
cius, poetaj>rimus inter Germanos ma- 
nibus Caefareis coronatus , a donatione 
Ottonis Imp. cccnobio Amerbacli fa&a nomcn ha- 
bere . Willichius & alii Germanix fuo xvo illu- 
flratorcs , ab eiusdem Carfaris venatione in eo ne- 
more frequcnti &£ grata. Quo rctulit & Ioh.Fran- 
cifcus Ripenfis , Lotichii noftri coxvus & fodalis, 
in itinerc fuo Francico , ad Fridcricum II. Danias 
Regern^: 

Luftracfe contigimus dumojts horrjda fylvis, 
J^obile <ju£ magni nomen Othonis habewL*. 

Forte cjuodindomitos illtc confueverit ur/os 
<iArbiter imperii per nemora altafic/ui . 
• 3\Qam prifci ftudiis tferoes talibus olim 

eAdgrave firmabant corpora Jidartis opus . 

Bilibaldo Pirkeimero fua & peculiaris opinio fuit, 

quam 




Digitized by Google 



P'A'L A T I K JE. I.t 

quam ad B. Rhcnanum fcripfit in ha?c verba : De~ 
ceptus eft optimus ille amicus no/ier Cekes in quibusdam, 
quem & tu in Oddonis filva ficjueris : cum non ab Od- 
done ,fid ab Oriente Oftervvald , cjuemadmodum ab 
Occidente Wefiervvald, nomen fbrtita fit . Quas con- 
ie&ura ut &C mihi aliquando ultro in mentem ve- 
nit, ita nunquam fatisfacere potuit. Ipfeautem 
Rhenanus feftiv&quadam coniccturadu&us , quan- 
do Deorum maximeMcrcuriumGermanicoluerint 
( ut Tacitus fcribit) isque eorum lingua Woda ap* 
pellatus, cogitandum fcripfit, annonabeo Oden- 
vOald quafi Wodenvvald nomcn habcat, ut a Mar- 
te nemus Martianum , illud in Alemania notum . . 
Alii denique quafi vacuam &C incultam di&am pu- 
tarunt. Inter quos Ioach. Camerarius in Hodccpo- 
rico : Et loca defirta peragrans deformia (ylv& , . 

Vnde etiam prifco dicitur Oda Jono. 

;> • . . "<j 

Equidcm ut de nominis ratione nihil adhuc li- 
quido afHrmarepoilum, ita hoc faltem notabimus, 
mcmoriam eius ncmoris antiquiorcm effc Ottone 
illo Cxfarc : antiquillimam autem, quam fciam, 
extare apud Eginhardum in aula Caroli M. & Lu- 
dovici astatem vcrfatum, & huius ctiam munificen- 
tia latifundiis non afpernabilibus ca in partedona- 
tum. Quod apparet ex ipfis donationibus alio lo- Tom ° »• 
co a nobis integrc cxhibitis : &C ipfius Eginhardi Ggrma "' 
hiftoria tranflationis«SS. Marccllini & Petri,inqua £xtat ^ 
non longe a principio ita fcribit : Cum adhuc in s*rii,u 
Palatio pojitus , ac negociis ficularibus occupatus, ocium *• lHnn * 
£]uo alicjuando perfrui cupiebam , multimoda cogitatione 
meditarer , quendam locum ficretum atque a populari 
freauentia valde remotum naclus , atque illius cui tunc #Kmc«* 
militaveram principis Ludovici liberalitate confecutus 9<l,t , 
fum . Is locus efl in faltu GermanU , qui inter Necca- 
ritm c5* Mosnum fluvios medius interjacet, ac moderno 

• . - • 

C 3 ' ' 



Digitized by 



it Oricines 

tempore ab incolis & circum/acentibus Odonovvald ap- 
vm/ £ o. pellatur . Narrat deinceps , quomodo bafilicam ibi 
sedificaverit, &C San&orum illorum reliquias Roma 
arceffiverit . Alpibus enim fuperatis , ubi locum qui 
CapUtlaci vocatur , prttergrefit bivtum cjuo itinera in 
Franciam ducentia dirimuntur, attingunt, dexteriorem 
viam ingrefii per Alamannorum fines uftfc ad Salodorum 
jBurgunaionum oppidum veniunt . Poft Argentoratum 
urbem, qu& nunc Stratburgus appellatur , celeriter ve* 
niunt . Inde per Rhenum Jecunda aqua navigantes , 
cum adlocum qui Portus vocatur venijfent , Ortentalem 
ftuminis ripam egrefii , quinta manfione ad locum Mi- 
chilunftat nuncupatum perveniuntj . Is esl locus in eo 
faltu Germania qui tempore moderno Odonovvald ap- 
pellatur , & diftat a Jiioeno flumine circa leugas fex . 
Nec de alio faltu accipiendus eft locus Lupi Ferra- 
rienfis Abbatis, qui Einhardo noftrocoxvus &: fa- 
miliaris fuit , ad Altuinum : lam verb pene ftoma- 
chor, quoniam non fcripfifii qutd Probus nofter exerceat, 
utrum in faltu GermanU difciplinas Itberales ordine cur- 
rat. cum nimirum idem & monafterii Saligftat 
Epifi.ix. alibi meminerit . Eo cnim nomine cccnobiu ftru- 
xitidem Einhardus, cpraediis Mulenheim fuperio- 
ri & inferiori, fitis fuper ripam fluminis Moyni (ut 
donatio habet Ludovici prxdi&a ) in pago Moy- 
necgovve: cuius collegii &primum Abbatemillum 
fuiflc, Trithemius fcribit. 

Ha?c igitur eft antiquitas illius faltus,partisfor- 
' teHercynii nemoris non minimx. Hi etiam ter- 
mini, Mccnus nimirum & Nicer fluvii (ut ex Ein- 
9KmQu. hardo dictum eft ) & Alemanus , ut ex fide dignis 
hodie cognovi . Spacium terra: latiffimum, 6c a- 
liquot veterum illorum Pagorum capax . Nam 6c 
Michlenftat cellam fitamin pago Plumgovve fuper 
££'* n ** fl uv i um -f Mimilingun Einhardus, 6c Mulenheim 

in pago 



PaLATIN jE. 

in pago Moynecgovve Ludovvicus Imp. in dona- 
tionibus fuis meminerunt: &C tra&u quedam ineo- 
dem Otenvvald hodieque Bachgovve dici inaudio. 
Idem in orafiveextremitate fua, quse eftStrata(qua ^^^. 
modo fupra duumus ) Montana, attingit pagos Lo- 
bodunenfem & Rhenenfem , & nonnullas eorum 
villasin collimitio ifto continet. In eius medio fi- 
tus eft antiquifllmus & amplilfiraus ille Comitatus 
Erpachenfis , quem a Palatinatu Ele&orali in feu- f o ^^ 
dum recoenofcunt illuftres Comites eius nominis, 
cum dignitate Pincerna: hereditarii. De quibus in- 
ferius fuo loco . 



— 



Vafto nemore reli&o, flumen non inamccnum, 
Moenum nimirum , tranfeundum nobis video , ut 
ad Palatinas terras redeamus. Et five fecundo alveo 
labentes, c regione Moguncia:, ubi excitatumolim caj!d. 
z Traiano caftellum nomcn retinet, vitiferum tra- 
clum Rhenanum fequamur; feu terreftri potiusiti- 
nere montofam afperamque plagam, maxima parte 
Hafliaci Nafloviiq, juris (qux olim Einricb , hodie 
vulgo Der Hayricb , eruditis Der F/ohemck,aliis Hen- £)« fc^ 
riciae fylvae comminifcendx occafionem dedit) fati- 
gatis rhedis equisq; perrepamus ; ad Loganam flu- 
vium ( quem Lanum hodie perperam vocant ) 6c * ,e *^ 
deinceps oppofitam Confluentibus vallem, acidu- mtftcim) 
lo fonte expetendam, fub radices praealti montis tw ^H- 
fortiflimo impofito caftro vifendi , penetrandum $cn»a»|tai 
nobis eft. Vbi (veterem an novamdicam? ) 
gentem , quas ab antiquo nos do- 

minos fociosque agnofcet, *jg». 
reperiemus. 



Digitized by Google 



2-4 



O R f G I M E S 




D£ BRVCTER IS VETE RIBVS, 
ubi hodte fylua Hefterta . Erequent&s in ea 
Comttatus & Dynafti* , ettam 
juris Palattni . ^ 

G A P V T VII. 

vo s Brutferos Tacitus, Claudianus, Si- 
donius, alii; eos Burciuros fcribit tabula 
vctus Itineraria, fub Imp. Thcodofii ma- 
joris eiusque filiorum ( ut videtur ) xvo 
compofita: eorumque fedem, haudfatis 
haclenus liquido notam, ponit e regione Germa- 
nia: fecundx trans Rhenum , a Colonia Agrippina 
vRtTTR !• f U pra Confluentes ad Mogontiacum ferc ufq; pro- 
tcndens; qua parteflumina Sega, Loganus recepto 
Niftria, Moganus,e Germania Rheno influunt; &: 
reeiones Rinckgavv, Wettcravv, \Y/eftcrvvald late 
Wnw». patefcunt. Hanc fylvam Hefperiam quidam vo- 
cant, qux utique pars eft veteris Hercynia:, cuius 
& llla partc accola; fuerunt Brucleri . Claudianus : 

Vemt accola ffaa 

Bruclerus HcrcinU — E t A ggri p p i n x V- 
biisq; re&a oppofitos , etiam infignis locus Nazarii 
Pancgynco ad Conftantinum docet, quem dilau- 
dans: etiam immenfam Brucleris vaftationem fccifti , 
ftatim fubiicit : Infuper Agrippinenfi ponte faciendo , 
reliqmis ajflicl& getis injultas : ad facultatem, cjuotizs ve- 
lisy in hoftem tranfeundi . Atque ctiam Sulpicii A- 
lexandri vetufti fcriptoris, cuius locum nobis cofer- 
LX.iu vavit Grc^or. Turoncnfis : Eodem anno Arbogaftes 
c *t > oAgripptnam rigente maxtme hyeme petiit. Et mox : 
Colletio erqo cxercitu transgreftus Rhenum , Brucleros 
r/p£ proximos , pagum etiam quem Chamaui incoluntjy 
dcpopulatus csl . Vbi tamen "Bricleros editioncs anti- 
quiorcs, & MS. Codices habent; 

Sed 



Digitized by 



1lt10 



Falatina. • iy 

Scd non leviter transmittendum puto, quod in 
Tabula Bvrctvri fcriptum cernitur. Etfi enim 
minime rara in ea menda habcantur , quoad Germa- 
na potiffimum , ut cum oAplivarios &c Elprancos 
perperamfcripfit- fieritamen potcft, ut iftud re&e 
habeat : quod credemus,fi alibi etiam ita fcriptum 
inveniatur . Id autem invenicmus in loco quoda 
utut pofteriorum temporum, certe minime fi&o 
vel intcrpolato, 8C ad hanc rem unice faciente • ni- 
mirum in Epiftola quadam Gregorii II. Papae pro Iueii 
Bonifacio fcripta Vniverfis optimatibus & populo pro- 
vinciarum (jermanit, Thuringis , f$ Hefiis, Bortharis, otktSi?* 
Niftrefis, Wedreuis , & Lognais , Sudnofis & Grabfel- 
dis , vel omnibus in Orientali plaga conftitutis . Nam «»«/«r. 
quinifti Borthari, adqueadeo Borucluarii (quos in 
vita S. Suiberti legimus) cum Burcluris illis , & hi 
cum Bructeris vel Bricteris illis antiquis iidem fint, 
dubitare nos non finit adjun&io cazterorum , qui 
illorum aut pars funt, aut vicini : in quibus cqui- 
dcm , qui partes illas Hercinia? non femel luftravi 
6c accurate infpexi , facile recognofco Niftrefos , 
fluvioli Niftria? accolas; &; Wedreuos , quorum de 
pago Wettereiba alibi fcripfimus- & Lognaios Lo- M-Eto* 
gani accolas , quorum pagus Loganenlis, live Lo- 
ganehe di&us fuit; &£ Grabfeldios denique (nam dc 
Sudnofis nondum. liquet ) quorum circa Fuldam 
nomen hodieqj notum manet . 

Neque vero pars illa Germania: quam Bru&eri 
illi (quibus ctiam TencTeri, Vfipii, Tubantes, ceu 
minorum gentium gentes , inclufi) tenebant, vel 
olim , vcl hodie parum culca fuit. Et quodolim 
fortiflimos populos habuerit, certo argumento efle 
poteit, quod vix in alia tot illuftres Comitum gene- %0<ttera*fi* 
rofiflimorum*familia: rcperiantur', atquc ea in ipfa. 
Quin et fi conjeduras aliquid nobis , minime alias 

D 



Digitized by 



. ) 

in co genere licentiofis , permittitur tribuere; certe 
non adeo alienum fuerit Bur&uros a fuis Bureis * 
frequcntibus &C claris, apud ipfos Romanos nomen . 
accepiffe, communicum Burgundionibus etymo- 
logia . Pleraq; enim omnia ibi loca eius funt ter- 
minationis, ut Grammatici loquuntur. Et quidem 
ftatim eregione Bonnas, & fic in ftativorum Ro- 
efa«*tir- manorum confpedtu, juxta Rhenum Septcm-Burgi 
apparent, continuis feptem altiflimis jugis lmpolita 
totidem caftclla, Levvenberg, Wolckenberg, (omniu 
altiflimus , fic di&us quafi nubila pulfans) Dracben- 

fels , Stromberg , Malberg> Poftis septem 

fratres vocare : quo nomine ad Gadcs tot nu- 
mero monumcnta totidem montibus pari altitu- 
dine impofita , & ob fimilitudinem Fratres di£ta, 
Strabo, Pomponius , Plinius, Antoninus memine- 
runt . Et ut cartera ordine nullo, nifi literario, cf- 
.fundam potius quam enumerem, habet Bruderia 
illa Arenburg, Bensburg >Biggenborg , Berleburg , (ron- 
burgy Dillenburg, Hacbenburg, Homburg, Horneborg, 
Jfenburg , Limpurg , Lovenburg , Meraburg , Siburg> 
Sicamborg , Weilburg , Wefterburg , o m n i a n o n fo 1 u m 
caftris fortifTimis & oppidis populofis nota, fed et- 
iam llluftri Baronia: vel Cometia? titulis clara. Iam 
vero & montes veniant: quidenim amicius burgis 
& arcibus ? ut taceam quod & funt quae utramque 
terminationem recipiant, Berg &c Burg. Intcr quos 
f)m&m primo loco eft ipfe Montenfis fivc Montium Duca- 
ZWftt tus> ' uuacen fi bodie jun&us , olim feparatus . De- 
<Un&. inde Blanckenberg , Braunsbergy Bureberg (quodpo- 
ftea Vroneck , tandem clauftrum Marienftat fadtum , 
ad Niftriam ) Camperg, Cronberg y Fridperg } Freufterg, 
GHperg , IJenberg , Ktrperg , Molsperg , Staujfcnberg . 
; Quin & cautes rupesque , quibus oU^7rv^yicL impo- 

fita, BraunfeUy Dracbenfels : et lapides denique ( tot 
modis Germani in nominibus fingendis ludebant ) 

o/Jrenftein , 



Digitized by Google 



Paia M K Ii 17 

lArenflein , Srenbreitftein , Helfenftein > Konigsiein > 
Greijfenftein , Witgenflein &c. 

Sed quid haec ad Origines Palatinas ? quasrec 
forfan aliquis . Non omnino nihil : et tanti crat 
quacunque occafionc nobiliflimam Brudterorum 
nationem, aut gentem potius? non fatis vulgo per- # 
cognitam, quantum in nobis foret , notam Sc illu- 
ftrem re^dere. Sunt autcm in ea juris Palatini, pra£- 
ter varia vafallagia a Conlitibus Naflbvicis , Ifen- 
burgicis, aliisq^ , & nobilibus equeftris ordinis pof* 
fefla, aliquot intcgri Comitatus, Seinenfis, Wieda- 
nus, Solmenfis, & alii, non minus amplitudine di- 
tionis & copia fubditorum hominuinfignes, quam 
antiquitate, tam illuftrium familiarum , quaru ma- 
jores virtute & fide eos a Palatinis emeruerunt , 
quam ipforum veterum Palatinorum , quorum po- 
tentia eo ufque terrarum jam inde ab aliquot faccu- 
Jis fe extendit . Inter quos Comitatus vel primo 
Ioco mihi recenfendus ille de Seyna: quem extin6ta ©ra»^^ 
veteri & primitiva profapia Comitum Seynenfium 
( quos falluntur qui a Senis Hetrufcis deducunt ) 
Ludovicus Ele&or Palatinus inclytus circa Annum 
mcclxxiii. Godefrido Comiti , patre Spanhei- 
menfi , matrc vero Seynenfi ComithTa progenito , 
de novo in feudum conceflit : a quo ufque hodicrni 
illuftres poffefTores Comites Witgenftenii re&a li* 
nca genitura: defcendunt . In quorum gratiam &C 
honorem, ipfum Inveftiturac eius primse Palatina*, 
& Revcrfalium tenore hoc loco inferere vifum eft. 

"VTos Lvdoticys, Dei gratia Comes Patatinus Kheni, Dux Bava* 
ria, tenore prefentium notum facimus univerfts prefentibut ejr futuris-, 
quod ditecJo fidelt ejr confknguineo noftro, viro nobilt Godfrido Comiti Sci- 
ncnfi, propter fua probitatts merita ejf fervitia $ qut nobis ejr heredtbus no~ 
Jlrts in pofterum eft faclurus , Comttiam Seynenfem cum omntbus fuis perfi- 
nentits de noftra gratta ttberaliter contutimus , tituto feodait 1 exceptis pof~ 
(efitombus & bonts, fuu Ebtrbardus fdctfs & affinis nofier, Comes de Seyn, 



Digitized by Cj 



iS O Jt I G I N E S 

dominus de Eberftein, recoUnde memorie patri nofiro ejr nobis filutd & Itbt* 
ra dimifit ; ftcut tn privilegiis fuper hoc tonfeclis plenius continetur . Pro- 
miftmus infuper eundem ab injurtis quorumltbet > tanquam noflrum vafallum 
efficacittr protueri . Jn cuius rei tefltmonium ftbi dari fecimus prefentes li- 
teras noftri figillt mummine roboratas . Aclum ejr datum Bacharati % 
Anno Domint mcclxxiii. ii. Kaf t Septemb. 

» 

Nos Godfridvs Comes Seynenfts , tenore prefintium, univerforum 
prefentium tjr futurorum nottcid declaramus , quod cum ferenifitmus 
dominus nofler, Ludovvttus iffufiris Comes Palatinus Rheni % Dux Bavarie, 
nobis Comitiam Seynenfem, cum omnibue eiusdem ptrttntntm , defuagra- 
tia Itbtre contuliffet ; promtfimus fide data , ad hoc eorporalrnos juramento 
nihtlominus adfiringentes , quod etdem Domino nofiro contra omnes, nuffo 
frorfus excepto , adfiabimus confilio , auxilto, etfavore, qui eidem Domino 
nofiro de acliontbus t quas habet contra eosdem , recufaverint fatere jufitttam 
ejr amorem . i^idhet pofftfitdnts ejr bona , que bona memorid Ebtrhardus 
fatruus nofier , Comes de Seyna , dominus de Eberfiein, memorato domino 
nofiro ejr patrifuo foluta & libera dimifit {ficut in priviiegiis fuper hoc con- 
feclis plenius continetur) dtfto Domino nofiro ejr futs heredibus , fine nofiro 
deinceps fjr nofirorum beredum, amicorum ejrfidelium impedimento , Itbere 
remanebunts omni juri ejr aclioni que nobis in dicias poffcfstones compete- 
hant vel competere vidtbantur, renuntiantes fimpiiciter ejr prectse. In cu- 
ius rei teftimonium ipfi Domino noftro prefens fcriptum dedtmus , nofiri ft- 
gillt munimine corroboratum > tefitbus fubnotatis , quifunt : Otto Prapofitus 
S. Widonis, Albertus Prepofttut llinmunfierii , Fridericus Burggravius.de 
Nurnberg, Emicho Comes Sylvefier, Gertholdus Comesde Efchenboch, Fri. 
dericus dt Ertnberg , Hermannus de Hadmar , Philtppus ejr Gerhardus da- 
ftferi de Aizeya , Wernherus dtclus Gutend, Ktndtlmannus de Diepsch , 
i^fndelmanus Advocatus, & alii quampiures. i^fclum ejr datum Bd» 
:i , Anno Domini mcclxxiu. x i . Kal. Septemb. 



TRANSITVS. 

Poft Bru&eros , in quibus &C Montenfis duca- 
tus ( ut dixi ) continetur , funt Sicambri : ncc longe 
abeft divortium Rheni , & infula Batavorum: qui 
eft limes ille Belgica:, abinitio nobis propofitus . 
Etfi autem non eft dubium, Palatinos vctercs olim 
longius fines fuos protuliffe, et ( Virgiliano verbo) 
imperium Oceaho terminafle ( neque enim ociofa 
vidcri poffunt verba divifionis fraternx inter Otto- 
inarchive nem IIII. Imp. & Henricum Palatinum Anno 
m c c 1 1 1 . inita? : inde perdescensvmRhe- 

ni vs- 



Digitized by Google 



P A L A T t N *9 

iii vs q^v e in Mare) et veteres illos Palatina- 
tus Hollandix, Selandix, Hannonix, Zutphaniar, 
ad Palatinos etiam Rhenenfes vel maxime perti- 
nuifle fit verifimile > nequc infignia Leonum omni- 
bus his communia reclament : quia tamen ifta ob 
nimiam vctuftatem , et tot intercidentes mutatio- 
nes , nondum fatis iiobis funt claraj et provincia: 
iftx inferiores jam peculiares & accuratos fcripto- 
res fuos inverterunt ; nos illarum tra&atione omni 
hoc loco abftinemus , et ad iftum limitem relic-ta 
veteri Germania &C barbarico, tranfitumin Roma- 
niam quxrimus. Vbi autem commodius quam a- 
pud Coloniam Agrippinam? ubi fi laudatum illum 
Conftantinipontem calcare amplius non pofTumus 
( fuftulit eum certo confilio Magnus itidem Imp. 
Otho I. unacum munimento Divitenfe) pontoncs 
ccrtc ad traje&um non decrunt . 

Occurrent trans Rhenum inter Vbios primi , 
quos Ripuarios & Ripariolos Fracorum aetasvoca- ^J** 
vit : in quibus &C Colonia ipfa fita. Epitome Grcg. 
Turonici, de Theuderico Rege: Cumque facramen- 
ta ab ip/ls Francomm fublimibus accepiffet in Tlafilica S. 
Gereonis Martyris> <vifum fuit ei ut percuffus fuiffet in 
latere dolose . At tlle ait : obfervate oftia , nefcio quis de 
ifiis perjuratis Riboariis me percupt . Et paullo ante : 1 
^Theudebertus hfum cernens exercitum fuum , m 
fugam dilabitur , Colonia civitate ingreffus. 
Tbeudericus autem terram Ripua- 
rienfem fuccendens devaflat. 
Ad hos ergo recta 
imus . 



D 



Digitized by Google 



3° 



OHCIHI J 




DE RIPVARI ORVM TERRA. 

In ea Acjuisgranum , Tolbiacum , ad Aram flu- 
*vium Comitatus : Rigomagus, Brifacum. • 
Feuda Imacenfia. 

C a p v t VIII. 

ipvari os media ajtas vocavit qui 
inter Rhenum Mofamque & Mofellam 
amnes habitabant : credo quod ad ri- 
pam potifllmum, commoditate flumi- 
num utentes , oppida haberent j cuiil, 
quidem interiora Arduennum nemus minus culta 
efle permitteret . In his ipfis fitx nobiles civitates 
Agrippina, Antonacum,Bonna, Rigomagus, Mar- 
codurum , Iuliacum , Novefium , Tolbiacum : et 
paulo quidem recentior , fed non minus illuftris A- 
quisgranum ; quam tertiam Romam , Francicam 
nimjrum dicere libeat, aconditore fuo eodem qui 
et Imperii in noftragente fundator, Carolo inquam 
**aL * Magno . De qua non repetam quae alibi annota- 
*x. vi, tetigifle contentus: cum circaeam,li non m ea, 
aliquid juris habuerint Palatini . Plus autem in_ 
<GW.3tat$. Tolbiaco, vico Gugernorum ( ut Itinerarium An- 
tonini habet) jam tum Vefpafiani xvo no incogni- 
L&mi. to . Tacitus de Civili : Tolbiaci in fnibue Agrippi- 
H ^ Wt nenflum agebat\ sed nyigis poftea multis farculis vi- 
ctoria Chlodovan contra Alamannos nobili , quae 
GrtgirT*- ipfi e voto fufcipiendi Chriftianifmi caufa fuit, et 




< ^tls m Francorum gentem inferendi: sed & lamenta- 
lT*EtM. bili fato Herminefredi Thoringorum Regis . Et 
xu.ctp.t. p raeterea Tulpiaci oppidi c Francis pofterioribus 
meminit Frodoardus Rhemenfis annali dccccxxv. 

Tam illuftrem locum Palatinos etiam noftros 
praefe&os agnovifle, mihi gaudeo quod repererim . 

Nam 



Digitized by Google 



Paiatin^. 5 i _ . 

Nam ultra quatuor faccula eft, quod acccptam finc 
dubio a Francis Rcgibus ipfi Prxtorio prafe&i ifta 
potcftatcm &: dignitatcm, Comitibus tunc tempo- 
ris Iuliacenfibus m feudum conccflTcrunt , & Mar- 
chionibus ac tandcm Ducibus creatis in hanc dicm 
continuarunt : Advocatiam inquam Tulpechenfem , 05^. 
cum Ecclefia ibidem S. Maria ; fed & fupremo judicio 2C<rc*»#f< 
Pallentia diclo , intus & extra Zulpeche , cum o- t\t paifaq 
mntbus pertinentiis^ in cjuibus x x 1 1 i . curtej ad Schi- fowwfacf. 
nclberg & Kempenfes attinentes : et banno foreftis inter m * 
Qjtfbfam & Rhenum , alto & baffo ,fupra & infra ter- !^25u6pa,, • 
ram cvc. Quas ut omnia diducere & perfequi hu- 
ius non cft Ioci > ita illud interea obfervatu volupe, 
fummum illud tribunal , jurisdi&ionis pretorianae 
fedem bc mallum , Francica voce Pallentiam 
di&um: nimirum ut intcrpres vetuftiilimus Evan- 
geliorum Otfridus prxtorium five aulam Pilati Du- ^nu 
cis reddit FalinzJous , his verbis : 

Ther ISifcof Kaiphas was thar> 

Iob ther HeriZjoho in 'war . 

Giang er felbo in gegin vz, 

Thar zj demo PaltnzJous . 

■ 

Porro Ripuariorum regionem percurrit fluvius ' 
Aara, qui apud Sintzig oppidum Rheno illabitur : 
ad quem aliquot non contemnenda oppida <St ca- 
ftra fita funt , in quibus pracipua Aldenaar , ec 
Ncvvenaar Comitatus titulo infigne , et z Palati- 
na donio feudi titulo ex parte recognofcitur . Qui 
Comitatus ab Aara fluviolo , quo percurritur, ( uc 
dixi) ut et caftrum adrburg, et villa ^Arwyler , no- 
men accepit : modernorum ineptiis poftmodum in %m/+. 
.Novam Aquilam transformatus. Qui quidem pras- f****** 
ter alios viros illuftres , Hermannum illum Comi- 
tem Nuenarium tulit, Prarpofitum Colonienfem cc 
Aquisgranenfem, non minus htceris quam dignita- 

\ tecla- 

■ 
■ 

1 Digitized by 



jl. Origines 
te clarum . Meminit & prxdioli fiti juxta fluvium 
CofcBtotf. Aram vocabulo, Ludohestropf, a Ludovico Carfare 
martyribus Marccllino & Pctro donati , Eginhar- 
dus in hiftoria tranflationis lllorum . 

* 

In eadem reeione occurrit prarterea RiVoma- 
«<i0m. gum, quod cum vicinis oppidis rrcyfig oC Sinizig 
hodieque luliacenfibus paret : oppidum a Romana 
adhuc memoria nobile. Eft enim ipfum , quod in 
Lti.xvt. Ammiani loco illo controverfo editio Accurfiana, 
&; manu exarati codiccs retinuerunt : ApudConflu- 
entes, locum ita cognominatum , ubi amnis Mofella con- 
* ai. $'x#- funditur Rheno , Rtgomagum * oppidum esl . Idemq, 
duinm. c ] ar ^ C onfpicitur in Tabula Itineraria a M. Velfcro 
edita , in ripa Romana Bur&uris five Bru&eris op- 

pofita : 

Confluentes VIII. 
oAntunnaco V 1 1 1 1 . 
s Rigomagus VIII I. 
Bonna VIII. 
f^igrippina XI. 
Pofteriores corrupte Regiomagum fecerunt , in qnis 
Godefridus nofter Pantaleonis monachus tribus lo- 
cis: alii Regiomagium . Et fuavis inprimis Belgici 
Chronici compilator , ita fcribcns : Exrelatu inteU 
lexi , Iulium /. C&f fecundam ad terras iftas feciffe expe- 
ditionem : et in prima expeditione fundaffe oppidulunu 
Edit d dioccefis Colonienfis diftum Rejmagen , idesl Homagium 
p t ^ru'f.u fogu . Et poft ad ulteriora procefijfe, et civitatem cum 
caftro fundaffe , dtfiam Noviomagum, id esl No<vum 
Homagium . Et fic confequenter ad Flandriam procef 
fiffe . Quod verifimile ( addit) nobii videtur. Id op- 
pidum cum Bonna & vicinis aliis , exuftum bello 
civili inter Ottonem :& Philippum Reges Anno 
Libv wt- mcxcviii. notat Godefridus : et cosevus ei Ca> 
m>r»b.c.i7. farius Heifterbacenfis , a Walramo filio Ducis do 

. Limburg 



AnntUns 

MCLZXll. 
MCCfl. 



Digitized by Google 



Limburg , Philippi Rcgis confoedcrato, Anderna- 
che, Remage , Bonnam , aliasque villas plurimas 
eius regionis cxuftas, annotavit. Equidem cum a- 
liquando Rheno fecundo defcendens , exfcenfa na- 
vi , locum vifendi gratia afcenderem ( eft enim iii^ 
colle pofitum oppidum ) non dubia* antiquitatis 
fragmenta domorum , portarum , columnarum , 
Romano ritu fabricata &C figuris variis exornata, . 
paflim obfervabamj numifmata etiam aurea & x- 
rea ibidem reperta, ab incolis exhibitainfpexi. 

Neque omittendus hoc loco Palatini juris inter 
canera feuda Iuliacenfia, vicus Brifacenfis,etfi fcri- 
ptoribus vetuftis, qui extent, non laudatus, tamen 
Romanorum ftationibus haud dubie cognitus, vel 
oportunitate fitus Sc fertilitate amccnitateque loci 
fuadente. Multum ibi ruderum de vetuftis asdifi- 
ciis jam dudum apparet , indiesq, dctegitur : pluri- 
mum marmorum lapidumq, infcriptorum * fcalpto- 
rum , Romanam antiquitatem teftantium eruitur: 
quorum magnam partem Illuftris Comes Herman- 
nus Manderfcheidius in arcem fuam Blanckenhei- 
mum tranftulit. Vt plane ftatuam , nihilo ignobi- 
liorem olim locum fuilfe altero eiusdem nominis in 
fuperiori parte Rheni circa Rauracos , qui in Jfolo 
Antonini Itinerario lcgitur,Mo nsBrisiacvs, SwpMim 
olim in lxva five Gallica ripa pofitus , ut bene B. 
Rhenanus conje&avit : a quo poftea Pagus Brifa- m* t foiio 
cenfis , Brifgaudia five Brifgowe nomen accepit . ,fS ' 

Et cum toties hoc capite illuftriflimx Domus 
Ducatusque Iuliacenfis mentio inciderit , quid ve- 
tat inveftitura* veteris Palatinx exemplum, in utri- 
usque inclytae domus honorem , hoc loco appo- 
nerc? 



Digitized by Google 



Oricine$ 



Wilhelmvs Cemes de Guliche profitemur, quod nos ab i/lttftri domi- 
ne noftre Ottone Comite Pa/attno Reni , Duce Bavartt , ftudum quod 
4 patre eiusdem Ludovico egregio Duce BavarU tenebamm , fub hac ferms 
recepimm & pacle, qued nos de proprittate noftra in reddittbm x x. tnarca- 
rum eidem refignavimm , et cum priore feode recepimm ab todcm , ita ta- 
men , quod datis c c . marcis dtclt reddttm x x . marcarum ad nos redeant 
abfolute . Super horum autem effef/u ejr robere fidejnffores funt Prapcfttm 
"Wtihe/mm advecatm Atjuisgranenfts , Chrtfiianm ptncerna dt Ntdetke^, 
Heinricm Buuf Carfilius mtlites de Guiiche . Hae utique infra fbatium u- 
ttius anni effedu debent cemplcri. Bona autem prioris fceii fttctaltter ejr no- 
minatim ejr localiter funt fubfcripta\ aivocatia in Brtchfe , advotatta tn Vi- 
letge, advecatia in Wesie, advocatia in Bercheim , advocatia in Pfaupfin- 
dorf, advocatia in Holvvilre , advocatia in Munfttre , advocatia in Grez~ 
nich, advocatta tn Vrethem, bena in Zulpecbe, qutbus attinet eccltfta S. Ma- 
rist> advecatia in Dorntch, Comitatus et jus nemoris. Bcna vtro pignorts 
*AlLoue- fint a/lodium totum quod dtilus Comes Bauuaru habet , apud FLouercke * . 
nicke. Huius fafti funt teftes prtdiflus prtpofttus Aquugranenfts , Hartmannus Ce- 
mes de Diltngen, Lodevicus pinctrna de Ouua, Wt/bt/mus daprftr juntor de 
\_silztia, Hertvvicus de Htr^berg, Bruno de Al^ria mtittes , cum toto cen- 
filie demini nofiri Comitis PaUttni . Wt/htimus advecatus Aquisgrantn- 
fts. C. pinctrnx dt Nidtckt , cum tete confilto noftro . ^id huius faclt ro- 
bur , huic litter* noftrum fecimus appendt figiUum . Datum apud Franken- 
furt, anne gratist mccxxx.xvi.^/. iMartii. 

Illvstr i principi ejf demine, Demino Ruperto feniori , Comiti Pa/ati- 
no Rhent , S. Imperti t^Archtdapifero & Duct Bavaritt , Wtibeimm Dci 
gratta Iuliacenfts Dux, ejr Falkenburgenfis Comes,obfequiofam ejr paratam m 
benepiacitis voiuntatem . CMagntfice Prtnceps et domtne . Licct Serentft- 
ptm princept rjr dominus nofter , Domtnm Karo/us Romamrum Jmperater 
femptr Auguftm ejr BohemU Rex , nos tunc Marchiontm Iuliaccnfcm ad al- 
tiorts prmctpatm gradum , videlicet in Ducem ejr principem lultacenfcm pro- 
vexerit gratios} , ac Deminatumin Falckenberg inverum Cemttatum de^> 
rtovo ex fpccialt innatst Cafarc* benignitatis clementia cenverterit , ejr eun~ 
dem Cormtatum nobis contultrit , prout hac ejr *h* in Ittteris Imperiaiibus 
fuper eo nebis traditis plenius funt exprcffa : intentienis tamen noftr* nen 
fuit, nec cfi, quod per huiufmedi noftram fublimatienem veftris & htrtdum 
vefirorum jurtbus, ejr Jpecialiter in feudis ejr bonis ftudalibus qust a vebis te~ 
nemus , prtjudtcium aiiqued debeat generari . Nam univerfa feuda ejr bontt 
feudaiia , qust pritts ante diclam noftram fublimatienem a vobts in fcudum 
ienuimus , eadem feuda ejr bona feudalia k vobis ejr heredibus vefths etiam 
in antea affuturtt temperibus per emnia ftcut prius , tt prout ex debtto ttne- 
tnur, nos ejr heredes neftri tenere recegnofcere ejr fufctpere velumus ejr dtbe- 
tnus y fubiimatione noftra prstdtcla non obftante quomodoltbet in hae partcs . 
Jncuius rei teflimovium ftgil/um nofirum prafcntibus efi appenfum. Da- 
tum TraieC/i fuper CMofa , Anno Domim mccclvii. dte x x v i . U- 
nuarii , 

BE 



Digitized byiGOogle 



pALATINjf. 



• — ■ 




RIPVARI%£ COMITATVS. V AL+ 
lentu . ^fCeynefelde . Lacus caftrum in cceno- 
bium verfum . Frawenkirchen . Tal- 
liatium regiuncula* alia. 

G A V V T I X. 

vi a Ripuaria juftus Ducatus fuit (legi^ 
mus enim Gotzelonem Ducem kipua- 
riorum jam tum interprimos procerum 1 
Germanix, qui eleclioni Conradi Salici 
Imp. interfuerut, apud Wiponcm) mo- ffyj*' 
re Francorum ccrtos fuos Comitatus habuiffe ne- M**+ 
cefTe cft . Quos inter poft Pallcntias ( de quibus jam 
alibi fcripfimus ) primo loco occurrit Comitia in_. &u 
Meinevelde j quam et cum aliis habui/fe Henricum ^"^* 
Palatinum Ottonis Regis fratrcm, conftat ex diplo- 0H i- " 
uiatc ibidem a nobis cdito . Pagum Meginenfcm *' 
vocat Regino Prumienfis Annali dccclxxxvi. 
Magniaccnlem a Magniaco oppido cius prittcipali sj??^: 
deducit, ct Meyenland vulgo di&um , unde Me- 
diolanvm fcccrit Fortunatus Piclravienfis, putat £#.m. 
cius Comentator, qui & rcrum Trevericarum fcri- caf ' , °' 
ptor diligentiflimus, quas optem favente Perficaia 
luccm tandem prodire . 

Fuit ibidem &C antiquus dominatus feu dynaftia 
(Baroniamhodie vocamus) deLacv, cuius titu- 
lum ufurpavit Henricvs quidam antiquior Pa- 
latinui Coma Rheni fi^ Dominus de Lacu : qui cuttb 
filiis careret, fponte fua du&us , annuente conjuge 
fua Adelheyda, fedem illam fuam pulcherrimam 6c 
amceniflimam in Ccenobium convertit circa Annu QmtrtQi 
mxciii. regnante Imp. Henrico III. Quod cu 
mihi aliquando ex animi fententia.fpe&are bc per- Ann9i<so 3 . 
luftrare licuerit , humanitate Abbatis Iohannis dc ********* 

E t 



Digitized by Google 



j£ Origines 

Kettich ; nihil alienum ab officio grati hofpitis me 
fa&urum puto , fi de eius loci fitu tit qualitate non 
vulgari , qua: rccordor , paucis hoc loco annotave- 
ro . Eft enim Lacus ille five ftagnum , a quo no- 
men habct , longe ampliflimus , vix duarum hora- 
rum fpacio circumeundus & emetiendus , cin&us 
undique monte perpetuo , nullo hiatu patente (nifi 
qua per anguftiam quandam ab Andernaco adi- 
tus &: introitus eft ) et quafi naturali cuidam lebeti 
five aheno infufus , et folo fuo fonte cotentus , nul- 
lis torrentibus rivulisque pervius . Aqua clarifli- 
ma, pifculenta maxime, femper limpida; et cum fit 
gelidifllma , nullo hiberno frigore , nifi graviflimo 
infolitoqj et toti regioni noxio , congelatur. Vno 
loco per petram excifum eft foramen, unde aqua 
effluat ad Ntdermenig vicum , alias crefcente in infi- 
nitum ftagno ipfam Ecclefiam in edito pofitam in- 
undatura &: obrutura . In ripis pafllm etiam lapil- 
los elegantiorcs , et fapphiros reperire eft . Caftru 
olim in monte pofitum, et lacum circumquaqj dc- 
fpe&ans, Comes ipfe demolitus , Ecclefiam mona- 
fteriumque efle juflit. ^Edificium vetuftum , et ni- 
hilominus elegans , columnis fufilibus undulatis , 
partim nigris ornatum . Ecclcfias chorus &: abfis 
pulcherrima. Bibliothcca loco perfpicuo & Mufis 
digno, feneftris perpi&is aquodam loci Monacho, 
poftea Abbate . Fundatoris Henrici tumulo im- 
pofita ftatua lignca , coloribus 8c auro inducta, , 
manuprxferttemplum, pedesfupraleonem & ba- 
filifcum tcnet . Tabula pariete fixa Fundatorum 
imagines , & fundationum tenorem habet : quas 
tanti fuerit hoc loco apponere. 

11 
N nomine fancle dr individue Trinitatis , ego Henriem Dei gratu 
Cemes PaJatinus Reni & Drninus de Lacu ad muntendam qutetem humi- 
lium (piritu , T^otum facimm cunftis Chrtfli nojlrify fideltbus tam futuris 
$uam prafentilus , gued cttm abfiue liberis ejfcm , annuente & coeperante 

uxer 



Digitized by 



Palatin^. 27 

uxoremea Adleydt fro remedio antma mc<e, et aterna viu confecutione , de 
fatrimonio meo fctlicet Lacho, in honorem beate Dei genetricis Marte , fitn-, 
fiify T^icoiai , monajlertwn regttU monafiice cuUoribus incolendum fundavi, 
propriis% bonis dotavi>fub preftntia ejr cognitionc domini Htlberti * vcne- * Al. Hcr* 
rabitis Trevirorum Archiepifcopi . Advocatum verb non altum quam me i- bcrti. 
ffum , quamdm vixero , huic Cenobio conjiituo : pojimortem vero meam, 
quem fratres prefati Monajlerii five ex prtvignis meis , five in provincia , 
viribus ejr benignitate , fed & fubveniendi opportunitate idoneum pravide- 
rint eiusdem monafterii famitiu tjr pojfefitonibus , fraficiatur advocatus , 
quod dicitur Dingvogt : fi tamen hoc decretum ejr fubfiriptum ft objcrva- 
turum cjfe promiferit, vtdeticet Ji bona Ecctifia virititer tueri , ct famtltam 
tius cUmenter ejr humanc tracJare votiterit. Noverit itatj, omnino fibt ob. 
firvandum , ne Advocatiam vel conjugi in dotem , velaUcuiin bcnefictum 
dare prafumat , nec alium pro fe fubftttuat , cum fctat hunc honorem fe here- 
dttarto jure non contingtre, ftd hanc provifionem pro remedio anime fue ad 
tutelam monajitrii dt manu Abbatu fe Jufciptre. Preterea necaliquando in 
bonis EccUfta hofiitando EccUftam veljamitiam eius gravet, nec injufta fcr- 
vitia ab ea ne% vioUntas exatfiones, quas precarias vocant , atiquando cxi- 
gat . Jn cuius Advocati negocio non alius minijier, nc% Vicarius , nej, Jub- 
advocatus praerit, nifiqui vilUcus Abbati fuerit. Nunquam ad pubUcum 
placitum con/idebit , nifi a fratribus fi res ita popofcerit , invttatus Juertt . 
Cum invitatus venerit, firviatur et , quod ejr honori eius fit congruum , et 
fatipofitt EccUfia, ne vel fumptuum etus vel comitatus nimietate contrijic- 
tur, Ita verb agat, ct tam pium , tam modejium , tamg^ bcnignum fratri- 
bus ejr famiUis eorum fe exhibeat, ut dtgnus honore fuinominis exiftat , et 
fro officio fideUter admtnifirato remunerationem a Chrtfio beata Maria in- 
tervcnicnte fuftiptat , gvod fi t/moris Dei obUtus , quos fovere debutrat , 
vtoUnter opprejfirit , ejr admonttus infra fex hcbdomadas non fattsfcccrit , 
tandem ecctifiajiico anathemate percaffus Advocatiam amittat ,ejr aUum fra- 
tres pottntia , modejita ejr defendendi pojstbititate utilcm ejr efficacem fibi e~ 
Ugant , quijub pradicla conditiene ipfam Advocatiam admtnifiraturus fufci- 
fiat . De catero defidero , et quantum de mortuo vivens pojfum firmiter fia- 
tuo, ut ubicunqut in provincia vita exccjfiro , nusquam nifi in prafato mo- 
naficrio ftptUar : Idem de Advocatis omntbus, ct de uxore mea , fieri volo 
tjr confittuo . Ne autem quisquam heredum meorum vel fuccejforum atiquam 
injuriam Domino Deo ejr beate Marie quando% inferre intendat, de bonis a 
me httic Monajicrio coBatis ea nominatim fuppont placuit , que ejr epiftopaU 
banno confirmari fectmus , fciticet Crujft cum Ecctifia, Bcdendorjf, et Heim- 
bach , et eorum adjacentia BeUe , Feide , Alkant , WtUenburg : hec inquam 
beate Marit tradidi, cum omnibus appendttiis , id efi cum utriusque ftxus 
mancipiu, edificiis, areis , cxitibus ejr reditibus , agris , quefitis ejr conqui- 
rendis, pratu, paftuis, viis ejr inviu, aquu aquarum^ dtscurfibus , motis 
moUndinis , pifcationibus , vineis, vinetis ,fylvis atfr cum omni utititatcj , 
que uBo modo indt frovtnirt foterit . ^Acla funt hac anno 
DominimilUfimo nonageftmo tertio indiftionc frima , regnante Serenifitmo M) u:ut. 
Jmperatore Henrico tertio, anno autem regni etus triceftmo eftavo, pontifica- 
tus verb domini Hilberti Trevirorum Archiepifcopi quarto decimo . Vt au- 
itm htc nofira traditio firma tjr inviolabitis in perpetuum permaneat , ur* 
ttm hinc inde confcriftam ftgiUi noftri imfrefiione tnftgniri fccimus . Hutm 

E 3 



Digitized by Google 



Origines 

conflitutionis ttjlts funt Dominua meus Hilbertut Trevirorum Archieftfco* 
put , Sigefrtdm privignus meus , Henricus dux de Limberg , Wilhebnus 
Comes dt Lutzenburg , cognati mei : Walravius rjr frater eius Volcka Co- 
mites de Ario , Dudo Comes de Lucenburg , Hermannus Comes de Vieren- 
burg, Mtffridus Comes de Wtede, et frater eius, Ricbvvinus de Kempeuich, 
Burckhardus de Vlbrutk & frater eius Henricus , Reinboldus dt IJfenburg , 
W olkoldus dc Broel . 

Cum autem operi cccpto Hcnricus immortuus 
eflet , privignus eius Sigefridus itidem Palatinus 
Rheni id ablolvit : ut in eadem tabula , fcd trunca- 
tim, fcriptum habetur, et forte alias fupplebitur : 

IN n o m i n e fancle fjr individue Trinitatu , Ego Sifridus gratia Dei 
Comes Palattnus &c. notum ejfe volo fideUbus \ qualtter & a quibus Ec- 
elefsa qua vocatur Lacus conflrucla fit, et Ubertati tradtta . Predeceffor rjr 
dominus mem Henricus Comes PaUtinus exhortante uxore fua , AdUtda vi- 
deUcet matre mea , pradtclam EccUftam ad/ficare cupkns fundamentum eius 
tantummodo pofuit , et jam morte imminente ficut bonorum fuorum , ita quo- 
que huius laboru EccUfie fciUcet perficiende heredem me inflituit . J%upd 
primum quidem utpote juvenu negUxi, poflmodum verb panitcntia duftus y 
quod negUxerdm , dcvotifitme corrtgere ftudui , ejrc. 

Hanc fundationem Hcnricus 1 1 1 1 . Imp. fuis 
quoquc privilegiis ornavit, in quibus inter alia ha^c 
verba continentur : ^PoJl mortem verb pr&difti Comi- 
tis Henrici, Sigefridus cjui ei in Comitatu Palatiifuccef 
fit , de patrimonio fuo Mylen in Brabantia , Overhoven 
& Genebeiden monafterw adLacum dedit . 

Huius Si^efridi, cuius coniunx Gcrtrudis fuit> 
facicnda eft diftinclio ab alio quodam antiquiorc 
Sifrido Palatino, qui fuit temporibus Hildolffi l i x. 
Archiepifcopi Trcvirenfis , qui mortuus fcribitur 
Anno dccliiii. In eadem enim regione quodam 
facello Divx Virgini dedicato fcriptum invenitur , 
illum Sigefridum nobiliflimum Palatinum in pala- 
tio Treverenfi, ^rcem nunc dirutam , non procul 
ab oppido Meyen &C monafterio Laccnfi , quarrL, 
Hohen-Simmeren appellat, inhabitalfc, habui/feq; in 
uxorem DucifTam Brabantise, nomincGenofevam; 
quam confilio & calumnia cuiusdam equitis, cui 

nomcn 



Digitized by Google 



P 1 L A T t. K M.t 39 

nomcn erat Golo , voluerit igni tradere . Eanx, 
cum puerulo in ingetem fylvam expofitam, et poft 
aliquot menfes , fine omni humana opc, falvam &; 
incolumcm repertam, et a Deo in fignum innocen- 
tix confervatam, caufam ftruendas illi xdi dedifTc . 
Hiftoriolam eo xvo confcriptam , integram forte 
alibi edemus . 

Denique non omittcndi nobis hoc loco Tallia- 
tes , veteres provinciales , et huius regionis ( quse 
Eyflia hodie vocatur ) incolar, qui etiarrl Romanis S)iejCi)f<<. 
monumentis antiquitatem fuam probare pofTunt . 
Nominis veftigium fupereft in arce & vico DoUen- 
dorjf, prope quem in pago Ripstorff repertus lapis 
candidus, et ab erudito antiquitatisque amante vi- 
ro Chryfantho Boys in xdibus fuis a/Tervatus, ita 
infcriptus : 

MARTf, ET GENIO 
TALLIATIVM 
CLAVDIVS. VERINVS 

AD. PERPETVAM. TVTELAM. AEDlS 
TALLIATIBVS. DEDIT. XCCL . 
QVAM. ^EDEM. L. MARCIVS 
SIMILIS. DE. SVO. POSVIT. 

Itcm fragmentum hoc : 

_ _ _ i .. . . 

. • PKO i . • * 

. . IMP. DIVINJE .... 

. . ANCAM. MARTI. . . . 

. . TALLIATIVM. . . . 

De aliis Gomitatibus in hac Ripuaria , Man* 
dcrfcheid , RifTerfcheid , nihil hoc loco dicere ha- 
bemus. De Comitatu Virneburg, et Neuenar, fuf- 
ficiant qu« antca attigimus . Au&arii loco appo- 
nam aliquot villas, quas in antiquis diplomatis pa- 
go Meinefelde adfcriptas inveni. Sunt autem has 

fequen- 



Digitized by Google 



40 Orjgines 

fcqucntes : aAiifenZja . Berge . Chiracba , quod &c 
Cheri. Chella. Eichin. Frachfena. Hufenrode. Ini* 
cha. Kardana. MertiUcha. Moresdorff. Polechcs. 
Scifein. Trife. Vancketc^ ad MofelUm. Wilercs. 
Nunc 8c Mofellam gratiffimum nobis amnem , cc 
alibi ex profeflb exornandum, relinquimus , ut Cy- 
nicorum fedes infpiciamus . 



HVNNORVM COLONIuE AB IMP. 
Gratiano duci*z> unde Hundesruck pagus. 
Eius JylvA ,flumina , vilU . 



a p v t 



X. 




Uh. Scalig . 
Aufm. U- 
Hwit.hb.i. 
cap.i. 



Lib. iii. 
YCT. Gerw. 

fol.179» 

*Lib.ut. 
Cofmogra . 
cap 181.& 
tabmla Rhe~ 
ni 4 tn 
Ptelom. 



a n c regionem quae jam indc a Caroli- 
nis temporibus Pagus Hunesruch vel 
etiam Hundesruch dicebatur , ineptum 
vulgus nefcio quam Cynicam nominis 
rationem habere adeo habuit perfua- 
fum, ut do&is etiam viris hac parte impofuerit : no 
tantum Trithemio Mofellas alumno , qui C y n o- 
notos a fe nove reperto vocabulo inlignire fole- 
bat, fed etiam eruditiflimo Aufomi poetae illuftra- 
tori , qui ad Mofellam eius ita annotat 5 Qmdquid 
inter Navam, Rhenum 0* MofelUm interiacet , jocu- 
Urinomine a Cjermanis Hundsruck -vocari, idesJquafi 
dicas Dorjum canis, propter ingenium loci tum monto- 
fum , tum afperum , ut etiam alicjuot opp ida & vici a 
faxis nomen fertita fent , ut Herflem , Eberftein, et fi cjua 
Junt alia eiusmodi . Ncque felicius B. Rhenano co- 
natus ceflit, qui mira litterarum contorfionc, vclu- 
tique fidiculis adhibitis, Obrincae fluvio apud Pto- 
lomeum nominato extorquere voluit, Hundsmcken 
ab eo natum . Sebaft. tamen Munfterus* a:quo lo- 
ve coniecit, Hunnorum pra:fiditim vocabulo deno- 

tari: 



Palatina. 

tari : ex hiftoriis vero quidquam dehac fc certum 
haberi pofle defperavit. Neqj etiam Pirckeyme- 
rus fatisfacit, qui in quadam ad B. Rhenanum epi- m.s. 
ftola, ab Attila vi&ore nobiliores Hunnorum in eo 
feceflu pofitos fcribit. Ego vero etiam antiquiores 
regionis colonos repcrioi etomnino noftro judicio 
res ita habet ♦ 

Cumgentibus illis Sarmatarum feris, Thraciam 
aliasque Romanas provincias infeftantibus , bella. 
geflifle Gratianum Imp. Sext. Aurelius Viclor, O- 
rofius & Zofimus tcftes funt: devi&os captofq; tra- 
duxiffe , et arva eis in Gallise parte aflignafle,, Aufo- 
nius avTonlng in Panegyrico ei Principi dicto dilau- . 
dat : Voca Germanicum dedttione gentilium , Alama- 
nicum traduclione captorum , vincendo & ignofiendo 
Sarmaticum. Ita ( quod alius Panegyrifta de Fran- 
cis a nefcio quo Imp. tradu&is ait) hiab ulttmis Sar- 
matia? oris avulfifuerunt , ut in defertis Gallu regionU 
bus collocati > pacem Romani imperii cultu juvarent , et 
arma delefiu . E t ali bi : Non contentus vicijje , in Ro- 
manas transtulit natwncs , utnon filum arma ,fid & 
feritatem ponere cogerentur . Iam vero quo locorum 
immancm et barbaram illam gentemGratianus tra- 
duxerit,idem Aufonius in Mofellx initio exponit, 
loco fingulari &: fummopere notando : 

^Tranfieram celerem nebulofo flumine Navam : 
Vnde iter ingrediens ncmorofa per avia filum , 
Et nulla humanifietfans veftigia cultus , 
Prtterto arentemfitientibus undic^ terris 
^DumniJfum, riguasque perennifonte Tabernas, 
Arvatfc Savromatvm nuper metata colonis * 
id eft , colonis e Sarmatia addu&is . Qui illi ? qui 
nifi Hunni ? gens tum ferociflima , atqj omni per- 
nicic atrociores , ut idem Vi&or loquitur . Hi tum 
Vagis fedibus afliieti, utSauromatis fe mifcebanti 

F 



Digitized by Google 



42* Oricinis 

ita ab eodem Aufonio illis fubinde junguntur , ut 
illorum propago . Precatione confulari : 

Qua <vaga Sauromates fibijunxerat agminaChmi, 
Quafy Getes fociis Htftrum ajfultabat Alanis. 
Et Epigram. i. 

oArma inter Chunnoscfe truces,furto<fo nocentes 
Sauromatas — Et Sidonio Narbone : 

Pacem te medio darent feroces, 
Chunnus , Sauromates ,<jetes, Gelonus . . 
• Iidem & alibi locorum Gothis permixti , a Roma- 
nis vi&oribus terras acceperunt , mixto nominc 
cownwi. (jot-Huni di&i . Claudianus i r. in Eutrop. 

— Legio Pridem Romana (jothunni , 
Iura quibus viclis dedimus, quib. arma domos% 
Prdbuimus — 

Hifce igitur populis, in propriis fedibus percul- 
fis , et Romano inftituto inde cdu&is, partem illam 
feu Galliae feu Germanise , vere ( quod Tacitus dc 
univerfa fcribit ) informem terris , afperam coelo , 
triftem cultu afpe&uque , et omnino illis habitato- 
ribus dignam, tunc adhuc vacuam , arbitrio vi&o- 
ris minime inconfiderato tunc adfcriptam & meta- 
iin*AMo- tam hic Aufonius clariffime probat j ipfe eam tunc 
^* T * r perambulas, cum a Bingio Treveros peteret. Quae 
hodicq; ab illis nomen quod primum fortita, quod- 
que Francorum ftib imperio habebat, Pagus Hunes- 
ruch (ut dixi) retinet, inobliteratamque conditoru 
mcmoriam exhibet in arce Hunoltftein , quse vulgo 
Hundftetn , et arce oppidoq* Caftelhun , qtiod caftel- 
lum Hunnorum fonat ; nec non vico Huntheim, cc 
Hontshaufen , et fonte Hunenboren, prope Simeram . 
Adeoqj villarum qusedam univerfitas circa Raven- 
geresburg ( ubi ferc pagi huius mcditullium et cen- 
trum) feptcnnales conventus quos haberc antiqui- 
tus confuevit , Hundsgeding indigitare folet . quid 

quod 



Digitized by Google 



P A L A T I H J* . 4^ 

quod & vinum Hunicum lcgimus , in documento 
<juod alibi aflferemus ? 

Dorfi vero mctaphoram quis ncfcit locis editis, 
montanis &: alpeftribus optime convenirc ? Vt c- 
nim riparum celfarum frontes Supercilia Latinis au- 
&oribus dicuntur, et radices imx ad ripam vel val- 
lem , ^Pedes montis* 5 ita quas a fummo cacuminc *Ked& 
montium continuantur planicies , Dorjum jugt . gnc Caa , 
Cuius rei cum in Poetis &c oratoribus nufquam no 
exempla fint obvia , juvat illuftriora quardam fal- 
tcm hic annotare. Q^. Curtius lib. v. Ipfi cum expe- 
dito agmine jugum montium cepit , quorum perpetuum 
dorfamin Perfidem excurrit. Et lib. v 1 1 . Inde agmen 
procept ad Caucafam montem , cuius dorfam oAJiarru 
perpetuo jugo divtdit . Et mox : Taurus aArmenia 
montibus jungitur : Jic inter fi tot juga velut Jerie coha- 
rentia perpetuum habent dorjum , ex quo Afi& omnia fie- 
re flumina decidunt . De eodem Caucafo Iornan- /» 
des : Inde Scythicis gentibus dorfio Juo termtnum pr&bes> "*' 7 ' 
ad Pontum ujque defiendit . Lucanus de Apennino : 

— nullo cjuo vertice tellus 
eAltius intumuit , propiusfy accefitt Olympo.^ 
Longior educfo cjua fargtt inaera dorjo , 
Gauica rura vtdet — Dc eodem Suetonius 
in Iulio : Viam munire , a mari fapero per Apennini c*f>44* 
dorfam ad Ttberim ufaue perfodere Ijlhmum. Statius i. 
Sylvar. — alpini tjui juxta culmina dorfi. Dc 
Pyrenseo Feftus Avienus Periegcfi : 

Inde Pyren&i turgefiunt dorfa nivalis. 
Dc Alpibus Sidonius, panegyrico Maioriani : 

— quem ntnguida cernis 
Calcantem jam dorfia jugi — Pacatus panegy- 
rico Theodofii : Cum te vel alptum dorfa faperantem, 
vel flumina obictfa tranantem . Et ante hos omnes t>* ht§ 
Iulius Caefar: Iam ipje C&fiar per exploratores cognove* ™ 

F x 



Digitized by Googli 



44 O n c i « n 

rat , dorfum effe eius jugi prope aquum , fid fihefire 0* 
anguflum . Quomodo Sc Grxci j>ct%iv &c cLv%ivcL rc- 
gionibus cribuuc. Scrabo de Norico loques : E'|ifp- 
Tooj yoi% ri Xto&L N 3 '™j> > % c-wg^T rw oChniiii itoiii 
poixtv tivol E'a> Tt&fjLmv . Tercullianus & fca- 
pulas mocibus cribuic, loco illo difficillimo De Pal- 
lio : ISfon aliud ex alio mutant , et montium fiapuU de- 
currendo, et fontium *ven& ebullando , et fiumtnum <vu 
obambulando ? Sed quid ago ? quafi e Grxcis Laci- 
nisve nobis fic pecenda dorfi racio, quam fuopce in- 
genio cciam vernacula nobis fuppedicac. Ica enim 
in veceri Gloflario Lacino-ceuconico obfcrvo : /#- 
gum, Roeken. Iugofits, Rokegteg, vel^Bergeg. eadem- 
quc forma Gcrmanorum fracribus Gallis , Croupes 
des montatgnes. Acqj ica ex alcera eciam Rheni par- 
tc, Hunis noftris oppofita, cdicifllmorum moncium 
dorfum, quaad Moenum Loganamque fluvios ex- 
tendicur , Hafllaci Nafloviiq; hodie juris, der Hobe- 
ruck nomcn habet ( ut Bil. Pirckcymcrus in Ger- 
Einrkhi, mania notavit ) vulgo populari ore der Hayricb , 
tmUfr. quod Henriciac fylvse comminifcendx aliis occafio- 
m.^f. nem dedit . Habet dcniq; paflim Germania eius- 
modi tnmidas montibus rcgiones, cc ( quod confe- 
qucns eft) depreflbs fluminum alveos: id quod Ta- 
A*n»i. ii. cicus alicubi cangic : Omne debinc ccelum f$ mareo- 
mne tn Auftrum cefiit : cjui tumidis Cjermania terris , 
profundis amnibus , immenfi nubium traclu validus, et 
rigore uictni Septentrionis borridior , rapuit difiecitque 
naves . 

Talis igicur fuic eciam illa fcu Galliae feu Gcr- 
mania; regio inceramnica, quascunqj Rhenum,Mo- 
fellam, Navam Sarramque amnes incerjacec: incer 
quos depreflis alveis profundum fluences, illa velut 
dorfum acque adeo gibbus quidam prorubcrans, e- 
dicius le excollic 6c eminec : afpera quidem cum (u- 

ci di- 

Digitized by Google 



P A L A T I N M. 4j 

ti dicebam) montibus rcgio , horrida fylvis , quaqj 
nulla totius Gallix a Romanis fuba&se pars lcrius 
exculta 8c inhabitata fuerit , ut Aufonio tum trans- 
eunti vix ulla humani cultus veftigia exhiberet : et 
hodie quoque ivoifjL7tihog adhuc & oL^ct^vXog. Pau- 
latim tamen ab illis exculta, frugesque omne genus 
fcrre edo&a: quin et arcibus pr«efidiisque infigniter 
munita. Ncque magnopere ( meo judicio ) erra- 
bit, qui prxcipuos eius regulos, Comitcs Sylveftres stBftgrtfffc 
di&os , corumqj & aliorum caftra, a regionis qua- 
litate nomina lortitos putabit. 

Sylvx in ea potiflimse dux , Ider & Sane* 
Jllius mentio extat in diplomate Dagoberti Regis, 
dato Abbati S. Maximini Trevirorum, quod extat 
apud Cafp. Brufchium : Quidquid prtdts vifus (um Demt*** 
habere a fluvio qui nuncupatur Kubera , ujaue ad jyl- 
*vam cju&dicttur Ider : hodie , der Idervvald , quarru 
perfluit rivulus Iderbach y apud arcem Oberftein a 
Nava receptus . Huius in vita S. Ruperti , quem 
locum in Pago Nachgovve integrum adfcripfimus : 
Et abhinc ad fymeram amnem dirigebatur , et inde per 
Jlham Sane, ubi amnis cjui Heienbach vocatur, Rheno 
Je infundit. eo ( ut puto ) loco, ubi caftrum Sanock 
Rhcno imminct. Sed & bannus venationis in ea- «zmitymt>f 
dem fylva hodie notus, feudi titulo a Palatinis in- **®>*- 
ter alia Badenfibus Marchionibus conceffus. 

Fluviorum praecipuus Simera, cuius ibidem $ u 
mcntio fuit : ad quem deinde arx et oppidum exci- »»• 
tatum, Principatus hodie titulo honeftatum, et fe- 
de natalibusque noftrorum Principum clarum. I- 
gnobiliores, qui eode loco nominatus Heienbach, 
ct Guldenbach ; Birckenfeldum etiam acidos fon- 
tcs habet, late circum celebres .' Sed neqj metalli- 
fodinis hsec regio caret, de quibus Munfterus . 

F j 



uigmze 



jd by Google 



4^ Origines 

Villas & oppida, etiamfi non dubito pleraquc 
ctiam hodierna fuam quandam altiorcm antiquita- 
tcm haberc , in diplomatis ha&enus rcpcri iftas : 

Botene&heim . 
iBuppach . 

Encriche. hod. Enckerich, ad Mofellam. 

Rabengeresburch , quo deindc loco Anno 
MLXxiii.a Bcrtholdo Comitc dc Spanheim &: 
Hedevviga conjugc coenobium eiusdem nominis 
ftru&um fuit : In cuius dotatione ita habetur : Igi- 
tur pr&dia jua , cju& in tribus pagis habuerunt, ideft in 
Nachgowe, in Trachari, et in Hundesruch , nimirum 
Tonnejfecum Juis pertinentiis , Cheri y Rabengeraburch, 
Botenesheim cum juti pertinentiis , ad altare S. Chrifio- 
ferimartyris legaveruntj . 

Symera . 

Tonnejfe. hod. Denffen y infra Kirchbergum, . 
Et hoc quidem poftremum pago ctiam Nachgo- 
vienfi adfcribi vidco , qui quidem huic noftro cft 
conterminu$,permixtus> et quafi individuus . 

PAGVS NAVENSIS. ^AVA FLV- 
vitu. Dumniffum Aufinii . RavengeresburgCce- 
nobium . Comitatus Kirchberg . Caput 
Aiontium. Ingelheimum. S.Ru- 
perti mons apud Bingium . 

G a v v t XI. 

a g v s igitur Hunnico proximus cft Na- 
venfis, circa Navam fluvium, cuius a- 
pud Tacitum mcntio cft, et Aufonium 
in Mofclla : , 
Tranfieram celerem nebulofo fumine Navarru . 
Et hic quidem pagus paullo cultior illo, quippe qui : 

&vi- 




Digitized by 



& vinum non contemnendum, fmgumque abunde 
fcrat , et villas non incelcbrcs ab antiquo habuerit, 
antequam Hunni in viciniam inducerentur. Nam 
quo loco Aufonius nupermetata arva Sauromatunu 
colonis dicit,eodemcuiusdam loci meminit qui jam 
cognitus fuerit ; Dumniffi inquam , cuius ante o- dtmnujtn. 
mnia hoc loco antiquitatem illuftrare propero. 
Vidi enim inter alia inftrumcnta litteraria vicini 
monafterii Ravengerfpurg , authenticum diploma 
Ottonis III. quo proprietatis fua: prasdium Do- 
mnissam in comitatu Emichonis fitum , Becili- 
no cuidam donat. Cuius hic eft tenor : In nomi- 
ne fanfte & individue Trinimtis . Otto divina faven- 
te clementia Rex, Omnium fidelium noflrorum tum pre- 
fentium tum £f futurorum noverit fbllers induftria 3 quo~ 
modo nos ob petitionem et interventum dilecle firoris no- 
ftre Sophie fitnclimonialis y dedimus noftre propvietatis pre- 
dium Domnissa dicJum Becilino fideli noftro y atque 
idipfitm predium in pago NachgovVe diclo> et in 
comitatu Emichonis Comitis fitum , cum omni- 
bus utenfiltbus fitis , hoc esl mancipiis utriusquefexus , 
areis, edificiis y terris , cultis & incultis , agris , pratis , 
campis , pafiuis >filvis , venationibus , aquis , aquarum- 
ve decurfibus , pifiationibus , molendtnis , viis & inviis % 
exitibus & reditibus , quefitis & inquirendis, cunclisq^ 
aliis que adhuc dici aut nominari poffunt , ei in proprium 
tradtdimus . Ea videlicet ratione , ut idem jam diclus 
Becilinus de prefata proprietate fibi a nobis tradita libe- 
ram dehtnc faciendi, quod velit , poteftatem habeat > five 
eam tradere vel commutare , aut vendere>feu magis fibi 
retinere voluerit . Etut hec nofira regaUs tradicio.nunc 
& in futuro tempore firma confi/lat> hoc preceptum inde 
confirtptum figtlli noftri imprefiione fi^nare jufiimus , 
manuq^ propria , ut infra videtur s corroboravimus . Si~ 
gnum domni Ottonis gloriofifitmi Regis . Hildibaldus 
Epifcopus & Canccllarius vice Wiuigtfi Archtepifcopi 

recogno^ 



Digitized by Google 



48 Orjgines 
recognovimus . Data x 1 1 1 * Kal. Decembris, anno 
Dominice incarnacionis dccccxcv. Indiclioncy 
viii. anno autem tertii Ottonis regnantis x i i . a- 
fium Aquisgrani palatio , felictter . Amen . Exte- 
rius vero infcriptum : Scriptum fitper T>unneja. in_. 
alio itidem : DeDenfin littera Ottonis Regis. Vt du- 
bium nullum fit , eflfe illam ipfam Aufonii vcrfibus 
nobilitatam Dvmnissvm arentem fitientibus un- 
dicfuc terris. Nam & in eo unicus isque modicus 
fons eft, ct circumquaque magnaaqua? ctiam pe- 
cori potabilis penuria . Et fubinde repcrta ibi rudc- 
ra vetcrum aedificiorum , efFofla numifmata , frag- 
mina cruftarum & columnarum , antiquitatem lo- 
* Hoiit ci prifcum utcunque nomen retincntis fatis afle- 
runt . Quamvis fama eius dcinccps obfcurata fue- 
rit Kirchbergse nomine , pofito in colle imminenti 
oppido infigni &C arce, et Comitatus quoque dein- 
ceps titulo nobili, quiqj inter alia jura advocatiam 
Ccenobii Ravengcresburgenfis habuerit . Quam 
invenio circa annum mccccviii. defundo 
Gerhardo Comite de Kirperg, cius familix ultimo, 
caducitatis lege ad Palatinatum recidifle , et a Ru- 
perto Rom . Rege reccptam, deinceps in jure Pala- 
tino manfifle • 

Et quia femel fucceflit conatus , alium quoque 
huius regionis locureftituta ei vetufta origine Ro- 
mana, ex ignoto cognitum , ex obfcuro illuftreiTL, 
Qmtoto. celebremque reddam. Quis ille ? Gemundium^ 
oppidum, a nobilibus de Schmidperg hodiepoflef- 
fum . Quod quis credat Latino & eleganti voca- 
bulo antiquitus Capvt montivm audiifle ? 
Id ver6 nos docebunt optimi illi Francorum anna- 
Jes Fuldenfes , a nobis primum integre editi , fub 
Anno dccclvxii. ita habentes : Vtlla quAdarru 
haudprocul ab urbe Pinguiafita efl , Capvt mon- 

T I V M 



Digitized by Google 



Palatin^. 49 

t ivm vocata,eo quodtbi montes per alveum fluminis 
Rheni tendentcs initium habent , cjuam vulgus corrupte 
Camvnti nominare filet . ita MS. codex habet, 
ubi a Pithceo editum erat> Cammunzj: et ne dubi- 
tatio ulla fuperfit , ad marginem manu minime re- 
cente adfcriptum video , Gamunde . Montibus au- 
tem fuperfcriptum : Mons Lurlaberch , qua de re a- 
libi annotaffe meraini . Atq> ita indigetationis Ro- 
manas honorem hoc quoque fivc oppidum five vil- 
la nobis debebit . Extant verd & alia eiusdem ap- 
pellationis, Necker- Gemund, Schnrv&bifih-Gemund , 
Sahr-Gcmundc : cuius originem efTe Teutonicam , 
a mundio (quod tutelam & defenfionem fonat, ut 
alibi expofuimus ) dedu&am ha&enus putavij cum 
& in Carolini xvi diplomatis Gemvn d a fcri- m 
ptumviderem. 

In eodem pago Navenfi reperio etiam antiqui- 
tus collocatam villam Ingelnhcim , palatio regali, 
refidentia ipfius Magni , multisq; ibi habitis Syno- 
dis 8c conventibus nobilem , prasfertim vero illa 
quae ad petitionem Ludovici Gallise Regis ab Hu- 
gonc Capeto infcftati, ab Ottone M. Imp. anno 
DccccxLviii.ibi celebrata fuit , a Frodoardo 
accurate defcripta . Ex eius a&is nuper in lucem e- 
ditis , lubet principium adfcribere, ut fitum loci 
quem dixi, ante omnia probem : Anno firenifiimi 
Regis Ottoms X 1 1 1 . ipfo quoque cum iSufirifiimo Rege 
Ludovico manente , Janda ac generaUs Synodus apud 
Engilenheim in ecclefia S. Remigii confejforts Chrtfli, in 
pago Nagauui dtclo colletla csl , pr&fiidentc domni Aga* 
fiti Papa apocrifiario Marino &c . 

• ■ 

Sunt qui autument, Angliorum Saxonumpar- 
tem nonnullam in interiores Germanias tra&us pro- 
fe&am, Longobardis & Suevispermixtam, in Ita- 

* G 



Digitized by Google 



^ o Origines 

liam penetraffe, etfuinommis veftigiain villis In* 
gelhetm, Ingolflat ,6ngelburg, et Sngelrute Germania:, 
ct Angleria Italix reliquiile . Quam conjc&uram 
adjuvat , quod in eodem tra&u plures villx extent 
ciusdem terminationis , a diverfis populis nomcib 
habentes , qui forte in exercitu Caroli fuerunt : ut 
Suabenheim* Thuringheim > Sachfinheim , Hefiheim &c, 

- 

Dudum adeo popularis inyaluit opinio, Magno 
illi Carolo vitalem aura hoc loci primiim hauftam ; 
ut nullo vetcri aut fpediofo ( quod fciam) indicio, 
ita tam prajudicato & pertinaci progreflu, ut poft 
totfsecula ad fuccefforem illius cognominem, Ca- 
rolum inquam Quartum , ea fama pervenerit . Qui 

H quidem in rei memoriam, et cognominjs fui prarde- 
ccfforis honorem,fundationem mfignis collegii Bo- 

An. *su> hemorum facerdotum ibi codiderit, in qua ita fcri- 
bit : Sane confiderato , cjuod Imperator ille magnificus 
in 'vtila Ingilnheym Magontinenfis dioccefis* in tmpertali 
palatio commemorancLjUA natinjitatis fumpfit originem, 
et dumgratis (uccefiibas habitaret ibidem traclu dterutru 
felicium , diflonente gratia confdii cceleflis , fibi ab Ange- 
lo in c/uadamcameraAuU fu& prtdifiA fuit oblatus con- 
fblatorius ille OrthodoxA fideigladius triumphalis , cfuo 
propiciante fibi <virtute divina de ihimicis fidei vtfto- 
riam potenter obtinuit &c. Quin & incolis loci ho- 
diernis id adep perfuafiflimum habeatur, malam ut 
etiam apud eos gratiam initurus fit, qui vel leviter 
in dubitationem id vocare conetur : quorum & vix 

#*rk. , ullus non uni ex filiis fuis , Caro l i nomen in fa- 
cro fonte indere pro reverentia illius Semonis con- 
ditdris fui folet , 

Nos ut nihil certo comperti de hac re habemus , 
quam nec adftruere temere, neque vero opcrose rc* 
fellere paramus , ita vctuftatem loci Palatio Rcgali 

(quod 



. Digitized by Google 



'Palatin,*. jt 
( quod Saalam hodieq; vocant, amplifllmo ambitu 
muris roflaquc cin&o adhuc vifcndum ) jam turru 
claram , et in cius xvi annalibus omnique fequcn- ^»»"- 
tium temporum hiftoria frequentem , habitisqj ibi 
Regum &: Cacfarum curiis, comitiis , conciliis, tor- 
heamcntis , alii^que feftivitatibus curnprimis nobi- 
lem, infigni faltcm loco veteris eius fxculi fcripto- 
ris hactenus incditi illuftrabimus. Is eft Ermoldus 
Nigellus, miles primunii deinde elericus fub Lu- 
dovico Pio Imp. in cuius honorem quatuor libros 
fcripfit verfu elegiaco , quorum quarto adventum 
Heroldi Denorum Regis ad illum memorans > ita 
hunc locumpradicat : 

Engilin* ipfi Pius plactdo tunc tramite —Heim * * / ta e n 
osldvolat induperans , c o njuge cum , fibole . M M * s - 
Es7 locus tlle fitus raptdt prope ftumina Rheni , 

Omatus variis culttbui r& daptbus \ 
Quo domus alta patet centum perfixa columnis , 

G) uo reditus e varii , teelaty multimoda \ 
MiUe adttus, reditus , mtllena^ elauftra domomm y 

<*Acla magiftrorum artificum^ue manu. 
Temp/a Deifinmmo conftant operata metallo, 

jErati poftes , aurea hoftiola. 
Inclitagefta Deifiries memoranda 'virorum 
Pttlura infigni quo relegcnda patent . 
Sequuntur ccnteni plus minus verfus eas picluras 
exhibentes : poftca ifti : 

lU^c ergo Pius C&ftar dat jura JubacJis , 

Morefiuo regni rite rrvohtt opus. Ex quibus 
apparet, Csefarem quoque Ludovicum ibi fedeni, 
tum fuam habuifle . Quod autcm de Columnis 
meminit , levitcr transmitterc non poiTum, qui il- 
larum (faltem numero aliquarum ) quotidianus fe- 
re fpe&ator, rcrum humanarum mutabilitatem vel 
ab ifto excmplo confiderare foleo. Quis enim Ra- 
vennatibus unquam perfuafiilet , poft o&o faecula 

G -l 



Digitized by Google 



jz.. * Ortgines 

eorum columnas modo Ingclhcimio , poft Heidcl- 
bergac fpc£taculo futtiras ? ld quod Munitcrus an- 
L$h§ iii. no t a vit , ita fcribens : Fuerunt eo &<vo cum adbuc puer 
up$u effem , ante l . videlicet annos , cjuinque aut fex columna 
laf ideA fufilu in monafterio , c/uas oltm Qtrolus Magnus 
ex Ravenna Italu una cum aliis columnis , cfu& hoditJ 
Acjuisgrani videntur, exportarifecit . Sed princeps Ta- 
lattnus Phtlippus tranftulit illas Hcidelbergam , ibicjue 
in arce eas in perpetuam artis fuforU memortam erexit. 
Vbi quod de Ravennatibus columnis affert, noir, 
parum conflrmatur ex breviario Epiftolarum Ha- 
driani Papas ad Carolum M . ( qux numcro x l i i i l 
-manufcriptx in Bibliothecis adhuc latitant ) a Flac. 
Illyrico prodito, quarum x 1 1. ita habet: Karolo Re~ 
gi Mufivum ac marmor palatii Ravennatenfis , tam in 
templis quam in parietibus & ftratis fita >ficut petterat, 
donat . Pro equo miffograttas agit &c . 

Et haec quidem praecipua funt pagi Navenfis : 
carterse villae obfcuriores nominari fatis habent. 

. aAlagaftesheim . 
Bildichingen, Bildechingen . 
Binger marca . 
Dijfenheim. 
Gantfingen . 
(fifelftctin . 
Gimminsheim. 

graolfesheim . [ hod. ©Wfo&dm. 

JCircheim . 

Laubersheim. 

Longiftheim . 

Lefritesheim. 

SJtGtnz^ah . 

Naarheim. Narheim. 

Nerftat. [hod. TtorfittK* 

Seufersheim. 

Deniq, 



4 



Digitized by Google 



P A L A T l N M. JJ 

Denique ad exitum Navx, qucm Rhenus patcr 
apud Bingium ( Ptnguiam proxima fascula fcripfe- 
runt) excipit, eft quod pro Palatinis noftris obfer- 
vemus. Kvpertvs enim ille, inter Sanclos po- 
ftea relatus , cuius pater eo loco principatum ha- # Mpm8 , 
buit, et.caftrum oppidumque in monte inhabita- 
vit, gcnte 6c domo Palatinus fuit, et quidem Rhe- 
ni, h credimus Martyrologio Vfuardi*: ApudRin- *^xv. 
gam Sanfti Ropertty Ducis Talattni Rheniy et (onfefo- 
ris . Quod llli fere ctedere malo, quam qu£ multo 
poft vitam cius fcripfit, Hildegardi,qux eum e Du- 
cibus Lotharingiaj deducit , et hofcc tcrminos ei at- • 
tribuit : Pojfefito autem pradiorum eius , ejuam heredt- 
tario jure tam a patre quam a matre , et a CAteris proge- 
nitortbus fuis pofiederat, a loco ilio , ubi reltquu ipfius co- 
diu funt , 'videlicet , ubt Naha fluvius Rhen$ infiuit , 
furfum per ripam Rheni ufijue ad Selfam fluvium fe ex- 
tendebat, et deinde ad alta duo Jitimtna ? ,quoru prtmum 
Wizja y fecundum Apffia dicttur, tranfibat , & illtc ul- 
tra Naham fluviolum Slram dittum , ctui ibidem medius 
trium Jluvtorum eiusdem vocabuli esl, afiendebaty et ab 
hinc ad Simeram amnem dtrigebatur , et inde per (ylvam 
Sane s ubiamnisy qui Heienbach vocatur , Rheno (e tn~ 
fundit , recurvabatur . Habitatio autem, tam B. Ro- 
berti , cjuam matris ipfius, eodem tempore propter fuavi- 
tatem defluentium aquarum in ipfo loco erat , ubi relt^ 
quu eorum nunc conditA (unt . Ctvitas verb ipforum tbi- 
dem fita , et fortifitmis Adificiis munita , ptr totam adja- 
centem planitiem ustfo ad radicem victni montis , et uscl 
adripamRheni tendebatur . Certe ea caulTa vide- 
tur, quod Rupefti ccu gentilitii cuiusdam Divi 
prsenomen multis Palatinorum (decem 
cnim Rupcrti in hac familia nu- , 
merantur) praaliis com- 
placucrit. 

• ..... 
G ) 

■ 

/ ■ Digitized by Google 



54 Originbs 



l 



fwm. 




<DE W OSAGO SILVA. WASgO- 
via hodierna . Venatio Voftagi . Rumerici jmons . 
Mauri monafterium . Luthra Ctfarea . 
Lucius Friderici 1 1 . Imp . Gh 
mitutus Bipontis . 

Gapvt XII. 

«g i n i m e affentior illis qui Vogcfum & 
I Vofagum pro codem accipiunt , quac 
I funt diverfiffima . Vogefus mons eft in 



jmIILI ^ n, ' )US Lhigonum , ex quo Mofa pro 
L rluit, Iulio Casfare au&ore : qui forte i- 
dem eft cum Vocetio Taciti, de quo nunc non ta- 
gam. Vofagus filva vaftiffimain Germania trans 
Rhenum , Francorum regum venatione inprimis 
nobilis , Romanis fcriptoribus (quod fciam ) haud 
perinde celebrata : nifi quod in vetufta illa tabula 
itineraria ( Peutingerianam an Welferiana dicam? ) 
exprefTa cernitur , Silva Vosagvs . Quo ex 
loco fitus etiam eius et fpacium cognofcitur, quan- 
doquidem toti itineri a Treveris , imo 6c Medio- 
matrico , Argentoratum usqj praetexitur . Quod 
ut clarius fiat, defignabo loca quasdam amedia: a> 
tatis au&oribus ei regioni adfcripta . E quibus an- 
tiquiflimam reperio memoria in teftajnento B. Re- 
migii epifcopi : Quibus etiam Berna ex epiftopio, cum 
duabus villis^quas Ludovicus a me ftacro baptiftnatisfon^ 
te fufteptus , amore nominis mei Piscofesheim ftta 
lingua vocataS) mihi tradidit, ftvecum Coftlo (f Cjteni, 
velomnibus fthis , pratis >paftcuis cfUAcunc^ in Vofago 
infra , circum , et extra , tam ultra cjuam citra Rhenum, 
precw dato comparavi , picem annuatim miniftret $ cun- 
Bisque locis Regularibus pro neceftitate locorum ad <va- 
ftuta vmaria annuatim diftribuat . Vita Ludovici 
Pii a cosevo au&ore , fub anno dcccxxi. Indc_j 

digrediens 



Digitized by Google 



pALATtNA. 

digrediens Aquasgrani repetiit , et inde per Arduenham 
ufijue ad Rumerici montis altitudinem , Vojagia^ /atifii- Jjjj* 1 * 
mam vaftitatem y totum quod juperfuit tftivi et autumni 
temporis transegit. Et poftea fub anno dcccxxxi. 
fDehinc in partes Rumerici montis per Vofagum tranfiit, 
ibique pijcationi atcjue venationi indulfit . Et bicnnio 
poft : Lotharius Merlegium villam devenit, et Voja- 
gum per tfflauri monafterium tranfiit y et sMediomatri- ca?ot6.mww 
<um ( qu& altero nomine (^XCetis vocatur ) pervenit * 
Theodericus Rex Francorum > qui regnum iniit an- 
no d c c x x . in privilegio dato x i t. Iulii. anno re- 
gni fui 1 1 1 . Venerabilis vir Perminius gratia Dei E- 
pifiopus > noftris temporibus cum Monachis fais Deo in- 
fiirante pro Evangelio Chrifti peregrinatione Jufiepta , • 
monafterium virorum in eremo vafta quA Vojagus ap- 
pellatur y in pago Alficenfi, in loco qm vocatur Viua- 
rius peregrinorum ( qui ante appellatus eJl Q^Curhach ) 
in allodio fidelis noftri Ebrohardi Comitis y cum ipfius ad- 
jutorio y Deo donate conatus esl conftruere . Hitc per- 
tinet &c vetuftuTimum , Dagoberti Rcgis fundatio, 
cccnobium WehTenburg. Nithardus libro i i i* 
poftquam memorabile illud Ludovici &C Caroli bm ' 
contra Lotharium fccdus apud Argentinam i&uiXL. 
recenfuit > difceflum addit : Quibus peraclis y Lud- 
vvicus Rheno tenus per Spiram y et Karolus juxta Wa- 
fiagum per Wizjzjunburg , Warmaciam iter direxit . 
Idem paullo poft non obfcurc notat > vias id loco- 
rum (ut in nemorofis plagis fotet) impeditas fuiffe: 
Et Karolus quidem per Wafagum iter dtjficile ingrejfus 
&c. Vtjam dubium nullum fit eam regionem ef- 
fe, qua: compluribus dominis hodie parens , a ¥a- 
fago apud Germanos nomen retinuit, T)a* Waf 
gavv 5 a Vofago apud Lotharingos , lepais de Vofi 
gues : Francis olim Latinc pagus non quidem Vo- 
fagenfis ( eucnim in rcrritorio Biturico ponit Grc- *J™*f* m 
gorius * ) fed VozAnfis ( quod ad pronunciationem ^ { ,, x *' 

Galli- 



■ 



Digitized by Google 



1 



j$ Origines 

Gallicam five Lotharingicam proxime acccdit) vcl 
VonzJfis nominatus . Frodoard. Annah dccccxxvi. 
Hungari (\uo<fc Rheno transmeato ufy in pagum Vozjtt- 
*al v*n- fem +prddis tncendiisfy defiviunt. Apud poftenores 
W m - etiam ¥asagacia fcnbitur . Et de Wafgavia 
illa extat fingularis libellus vernaculo fermonc fcri* 
ptus ab Helifeo Roeflin archiatro Haganoenfium , 
viro nobis ob eruditionem & candoicm amico . 
Nota etiam illuftris Baronia GeroltZjeck im Wafitgeu 
fignanter di&a . • 

i 

Nemorofa olim (ut dixi) regio 5 idcoque lignis 
omne genus csedendis, tignis parandis , pici exco- 
* quendae inprimis idonea , maxime vero vcnationi 
cxercendse ; cui Francorum Regcs procercs fo- 
lcnniter ftatis temporibus mod6 in Arduenna, mo- 
d6 in hac Vofago operatos , Annales fubindc me- 
minerunt . Venantius Fortunatus ad Gogonem : 

oAut d/liva magis nemorum faltufi^ pererrans 
Cufpide , rete feras , hinc ligat , tnde necat ? 
', 1 oArdenna an Vofegi , ccrv* , capr* , Heltcis urfi ■ 
Cdde fagittifcra fiha fragore tonat? 1 

Scu ualidi bufali ferit inter cornua campum . 
J^ec mortem differt urfm, onager, aper. 

De bubalo, propria fere Germania? fera, tangit & 
jc&x. Gregor. Dum ipfc (junthramnus Rcx pcr Vofacum fil- 
vam 'uenationem exerceret , 'vefiigia occifi bubalidepre- 
hendit . De ccrvis & apris alii . Thcganus de Ludo- 
vico Pio : In menfi autcm Augufio , quando cervipin- 
guifitmi funt , vcnationi vacabat , ufijue dum aprorurru 
tempus advenerat . Alius de eodem : Qutbus difiofi- 
tis fuxta morem Francorum Regum , autumnale tempns 
<venatiohtbus infumfit . Idcm: Ipfe autem Vofagi lufira 
ficlaturus venatum petit . Interea 'venatione tbiderru 
juxta more Francorum cxpleta , cum hyemem exaclurus 

Aquas- 



Digitized by Google 



PALATINiE. 57 

AcfUMiW 11 reverteretur . Idem : Ttimifiu ergo lega- 
tis , Irhf^Ator exercitio venandi fe commifit Vofagifi- 
cretis , tterum id agendum credens . Itaque raras ad- 
modum , vel nullas adeo , toto eo fpacio civitates 
collocatas in Tabula illa Romana vidcmus : quae ta- . 
men pofteafub Francorum imperio , nec infreque- 
tes neque ignobiles furrcxerunt, cumarcibus, mo- 
nafteriis,oppidis,villispropeinfinitis. De quorum 
numero jam quatuor fupra attigimus, e quibus cum 
aliqua hodierni juris Palatini fint, occafionem fcri- 
bendi huius capitis nobis dederunt* 

Et his accenfere non dubito ( quod veluti caput 
huius capitis dixero ) eximium fuper omnes Vofagi 
decus , civitate Lutram, Casfaream olim didtam, a 2tof«*' 
Friderico (uti coniicio) Barbarofla prasftantiffimo atm ' 
Imperatore , coditore regalis ibi caftri, de quo Ra- 
devicus : Apud Lvtra domum regalem ex rubris Libx \* 
lapidibus fabricata, non minori munificentia accuravit. C * f ?6 
Etenim ex una parte mpro fortifiimo eam amplexus ett> 
aliam partem ptfitna adwfiarlacus circumfiuit , pifcium 
& alttlium in fe continens omne deUclamentum , ad pa- 
fiendum tam vifum ejuamgufium . hfortum ejuoque ha- 
bet contiguum , cervorum capreolorum copiam nu- 
trientem . Quprum omnium regalis magnificentia , et 
major dittu copia , oper&precium fiectantibus exhibet , 
Et Guntherus v i. Ligurini : 

Rurfus Vangtonum campos Luthrame^ revifiv 

Regalesfy, fibi ejuos firuxerat ipfi, penates 

Incoluit paucis fedata mente dtebus . 

Quanquam origo oppidi poflit cffe antiquiof , 
quod amcenitas o£ oportunitas loci facile credibile 
reddunt . Invenimus quidem jam tum in divifione A D <*"»- 
filiorum Ludovvici Pii Imp. in portionc Ludovici dfUffy* 
Regis inter alia etiam Luteram: qux mentio non vi- f*^**" 
deo cui alteri loco melius conveniat, cum Luthcra Aimm. r. 

H 



Digitized by 



58 Origines 

Saxonica eo a:vo nondum extiterit. ^j^tuterrL. 
Lutera fine dubio a fluvio cam perluente^P^a eft, 

&*Zaattt. qui vere pro nominefuo cft limpidiflimus, etopti- 
• morum pifcium nutritor, neque abs re Civitatis in- 
fignia ornat, a quo & caftrum no longe inde fitum 

£anttu<x. nomen traxit: ita Ca^farea (ut didhim) ab auclore 
& ftruclore imperialis ibi palatii , quod adhuc ibi 
fere intcgrum extat , ut a Romana archite&adi ra- 
tione aliquo modo divcrfum , ita fuo quodam deco- 
re& majeftate minime carens, Principibus Palati- 
nis gratum fsepe dignumquc rcceptaculum , et ve- 
nationi pifcationiquc pcramicum . Et hoc ad dif- 

Mk* f erent,am alterius Luthre , qua: Rcgia appellatur , 
ccenobioMonachorum, a Lothario III. Imp. fun- 

Mwi/l/. dato, ciusq; fepulcro imperiali infignis , tribus la- 
pidibus Bruncsvico diftans . 

Neqj ver6 minus Friderico ctiam II. Imp. gra- 
tum huius loci afpeclum & ufum fuifle, argumcnto 
certoeftinfignis et miraculofus illepifcis*, antecxv. 
annos ibi captus in ftagno vicino , quod ctiam num 
Kouftte* ^ Cxfare nomen tenet: per quod ipfe fluvius Lutra 
transcurrens , molamq; impcllcns , maximos & fa- 
pidiflimos pifces nutrit, et in his lucium, qucm cuL 
torem fiagnorum Aufonius vocat . De huius autem 
logitudine & captura teftimoniu perhibet ve"tus pi- 
&ura in arce ibi vifcnda, pifcem ipfum ingentc tor- 
quatumexhibes, et lineas nigra: x i x. pedes longa^ 
adfcriptum habens : (f| ftfc ^roffe t>c£ f}t$t$ / fo 

^Oflfcr grft>cri# Mcfctf 5?amen* t>er anDer / mtt fctncr &attt> 
jum erften m t>cn ^Bag }u i?auttcrn gcfcfct / &n& mtt folcfccm 
9Wtta bejdcvttet f>at a°. 1230 ♦ ?Curt> #cn fyiMbct$ 
6rad>t fccn Novembris a°. 1497» ote er fcarm gcttto 

feri tt>ar 267.3^* Torques quoque, five mavis 
annulus collaris,xneus & deauratus, cum minufcu- 
lis annulis circumquaque infertis, (qui etiam hodie 
in cimeliarchcis Pajatinis, etmerito aflervatur) ad- 

piclus 



Digitized by Google 



P A L A. t I H & . 

pi&us efl , et adfcriptum : Hec efi forma annuli quem 
Lucius gefiit in collo Jcclxvii. annos \ cfui captus 
anno mccccxcvii. Lutr* ex ftagno> et Heidelber- 
gam perlatus i x . Novemb. hora pofi meridem ficunda. 
Prasterea & ha:c : In foraminilus iflis nigris fortaffe ^ 
fuerunt figna imperialia vel fimilia . nihiltamen repe- »*. 
rimus : fed fblum foramina fic pofim , ut patet . Tor- 
ques autem ille , verc vifu dignus & auro contra 
non carus, incifam habetmemoriam Cadaris ^AsA- 
Xluoog y qui felice manu tam vivacem pifcem, pofte- 
ris palcendum fimul & ftupendum, ftagno immi- 
fit; quas ita habet : EIMI EKEINOC I X 0 T C 
O THN AIMNHN nANTOnPHTOC EI- 
AT0A AIA TOT KOCMHTOPOC «DEAH- 
PIKOT B TAC XEIPAC EN TH E" HMEPA 
TOT OKTOBPIOT A C A. Hoc eft : Surru fc 
ille pifiis fiagnum omnium primum ingreffus per Impe- 
fatoris Federici II. manus , quinta die Octobris <±An- 
no mccxxx. Quem licct Augufta manu ftagno 
impofitum , vclutique prasfe&um , — depafiumcjue i nwna i : 
diu vivaria C&faris y tandem actate felTum & jam de- 
clinantem, crudelis coci macha:ra confecit, et fub 
Philippo optimo principe eptilis Palatinis intulit. 
Dicas e Martiali didiciffe : 

Ad Pallatinas acipenfim mittito menfas . - - Xe *>t* 
Ambrofias ornent munera rara dapes. ' 
Et ha:c dememorabili illo & fereplus quam lucio, 
ut rem raritate non minus quam antiquitate com- 
mendabilcm, hoc loco eo magis annotare eperx 
precium vifum eft, quod eiusdem vir dodtus et pro- c Gefnn. 
bus, minus bene de tota re informatus , crroneam., tnIcom ^ 
ln luis commentarns menuonem recerit : quam, Mjt*.* 
fi fata fiviffent, ex his noftris finc dubio fuilfet cor- 
re&urus . 

In hac denique regione Vofagica fitus eft etiam. 

H 2. 



Digitized by Google 



6o Origines 

pervetus & ampliffimus ille Comitatus Bipontinus* 
vel ( ut alii malunt ) Dipontinus, jamdudu per con- 
nubium Palatinx familiae infcrtus $ et fede Ptinci-*- 
pum illuftrifTimorum, WolfFgangi , Iohannis fenio- 
ris , et nunc junioris , Ele&oralis Palatinatus pro 
tempore Adminiftratoris digniffimi meritiifimiq; » 
inprimis clarus . De quo forte crit ut alias plura 
fchbamus * Nunc ad lineam Rheni redimus • 



' <DE PACjO WORMACIENSI, EIVS- 

quc Hjillu . WormatU palatium & Ducatus . 
Sigefridi herois & Gybiconis Regis fa- 
bella. De Moguntia altqutd '. 

C A P V T XIII. 

• - ^ 

n ter Germania? pagos nullum inve- 
nio ampliorem , celebriorem, villis op- 
pidisque inftru<3;iorem , pago Worma- 
tienli. Nam &C metropolis eius Wor- 
matia, Borbetomagum fub Romanis di- 
Jio" T °" cta , Vangionum olim caput ; declinante poftea im- 
perio, Francisqj rerum potientibus maxime ab illis 
culta , adeoque eorum regia ad Orientem fuit, pro- 
pemodum ut ad occidentem Lutetia five Parifius. 
Eiusqj regise adeo nominatim mcminerunt optimi 
illi annales Karolini, a P. Pithoeo primum editi , 
fub Anno dccxci. PalatiumW ormatienfe incendio 
confumtumeft. Cum illo Parifino & hoc commu- 
ne habuit, quod B. Dionyfio Areopagitse vicinum 
fanum utrobiqj Dagobertus Rex conftituit : quod 
juxta Lutetiam manfit , juxta Wormaciam poftea 
fub Ludovico II. Imp. Cyriaco martyri confecra- 
tum fuit. Francorum Reges poftea more fuo , ut 
aliis in locis, ita hac quoque urbe Comites Ducesq; 

bene- 




Digitized by Google 



P A L A T I N M. gt 

beneficiarios conftitucrunt : unde (pmitatus War- 
matienfis non fcmcl lcgitur. Nominatim vero clara 
fuit memoria Eberhardi Ducis Wormacia: Franco- > 
nixq$> cuius filiam Gertruden inconjugio habuit 
Rigimirus Dux Lotharingiae Mofellanic#, circa an- 
num dccccxlvi. cuius diplomata habet Rofe- 
rius * . Item Conradus Dux Wormatienfis, gener *£^f** 
Othonis Imp. qui in duriflimo praclio contra Hun- **m> }S . # 
garos adAuguftam Vindel. cecidit, Othone Fri- y 
lingenfe tcfte . Cuius infigne Palatium Burchardus 
Epifcopus> Heinrici 1 1. Claudi Imp. fubfidiis* con- 
vcrtit in collegium Canonicorum S. Pauli, ut Bru- /* Ep ifa* 
fchiusannotavit. Talis igitur Wormatia fuit. An- Jj^V- 
nales Germanorum evolvito : nulla in civitatc fre- 
quentiora Principum comitia , Regum Caefarumqj 
nuptias> aliosqj folemnes conventus, et curias ( quas 
vocabant) habitas reperies. Nimirum antiquitas 
celebritasq, civitatis , oportunitas fluvii > fertilitas 
opimas regionis Bacho Cerereque affluentis, id mc- 
rucrat : Dc qua non illepidi funt vcrfus Guntheri> tMd 
de Natali a Friderico Imp. ibi celebrato : *' v 

Hunc celebrare diem digno meditatus honort^ 

Cdjar , ubi illuflrem legerat fibi (uria fidem , 

Quo poflet pleno tot millia pafiere cornu , 

Wormatiam petiit, medio quAgurgite Rheni 

Cjallica Germanis opponit rura colonis* 9 

Vtracfefrugiferis tellus uberrima campis, 

Vtra<y vinctis exuberat> utrac^ pomis> 

Pifiibus atque feris> et cuncJis rebus edendis > 

Hinc antiquiflimse fabula: rythmis vernaculis 
cofignatae, nefcio quem Gybiconem Regem Wor- 
matiar imperantem, nefcio quod rofetum virginca ot^ar- 
Crimhildis manu excultum , invi&orumq, heroum ,n » 
armis contra invafores defenfatum, crebrisq, duellis 
&: concertationibus fanguinolentum nobis decan- 

H 5 



Digitized by Google 



tfl, O R I G I N E $ 

tant. Praefcrtim vero Sigefridi cuiusdam gigantis, 
&$a> t quem ab immani robore & duritie tclis impervia » 
non ut Pelops ille humero fuit eburnco, fcd totunx 
Corneum dixere , fama ad miraculum increbuit : 
qui ludis Olympicis a Crimhildc illa rcgali puclla 
S)frt«i4 indi&is , et Theodorico Veronenfe cum veteranis 
txmZtm. fuis provocato , confertis manibus multoqj utrinq; 
fanguinc fufo , Cadmea prope vi&oria inter alios 
depugnarit; ibidemque tandcm fepultus, ccu alter 
quidam He&or, famofum monumento fuo locurn^ 
fcccrit . Cuius etiam pro hafta ingcns pinus ibidem 
oftentatur, ceu illa olim Pelias hafta , et 
^Mfinim. nulli extra dominum vibrabilis ornus Achillei. 

Quas namias non tantu Henricus Ofterdingus qui- 
dam , au&or monftrofx fabulofitatis libri Heroici 
fuperiori faeculo confecti , lingua vernacula defcri- 
pfit 5 fcd & antiquifllmo quodam Anonymi carmi- 
ne Latino non abfimilc nugamcntumde Gybiconc 
Francorum Rege Wormatia: refidente , ciusque fi- 
lio Gunthario, tum Walthario Aquitano, et Haga- 
none , defcriptum in veteribus membranis habco : 
quod cum aliis eius farinae in Tomo Francicorum 
cLysxJoTW propediem (^tw 5-6&>) edere meditor. Sic 
ergo illud, de Walthario e Pannonia : 

Venerat ad fluviumjam ve/pere tum medtantt^ , 
Scilicet ad Rhenum > qua curjum tendit ad urbem 
J^Qomine Wormatiam, regalijede nitentenu . 
Et alibi ita RegemGybiconcm, ja&antem inducit: 
Dedecus at. tantum Juperabit Francia nunquam . 
<±Antea quis futmus Jufpeclijtbila dantes, 
Francorum , dicent , exercitus omnis ab uno, 
( Proh pudor ) ignotu vel cjuo , esl tmpurie necatus : 
Et in fine : — — et Jic dijiecli redteruwL> : 

Franci Wormatiam , patridm Aquttanus adtvtt . 

Tam plebeiis &: puerilibus fabulis vera prifco^ 

rum 



Digitized by Google 



P A L A T I N £ . 6y 

mm Francorum hiftoriainvoluta intercidit : quos • 
acorporum pariter animorumque robore (Roma- 
nis etia calamis celebrato ) Gigantes pofteritas cre- 
didit . Vnde etiam domum quandam in^Vangio- 
num urbe, non dubix vetuftatis, vafta altitudinc 
8c amplitudine , vasgrandi porta , ingentibus fenc- 
ftris (quam Prastorium Regum aut Ducum Comi- 
tumve Francorum fuifle certo certius eft) Gigan- onfa^ t 
tum domicilium ctiamnum vulgo vocant. Cumq$ 
ab immaniflimis hoftibus, modo a Croco Vanda- 
lo, modo ab Attila Hunnorum Rege (quem hojlem Lib.i.*- 
Kheni Sidonius vocat ) urbs expugnata & vaftata^ ?'ft /2t 
fuifletj quas propugnatoribus & reftauratoribus 
fuis non carcbat, eos in heroum numerum pofteri- 
tas retulit : quomodo &; SifFridi fabulam ad Sigi- 
bertum virum clariflimum , quem circa annum, 
d xxx v iii. fub Theodorico Regc Maiorem Do- 
mus fuifle, et Wormacia: cum uxore Crimhilde ha- 
bitafle , et multa fortiter geflifle invenitur , non in- 
commode referri pofle eruditis videtur . In anna- 
libus certc urbis hoc aniiotatum, indicio viri doc"H ^f' FrUt 

l . n — . | TTTT i • <*• Zornn epi* 

nobis conftat, Fndencum III. Imperatorem dirn- pfloUad 
cillimis in Belgio Maximiliani Caef. filii fui nomine AIeli f" m > 
confe&is expeditionibus felTum, Wormatiam quie- 
tis & recreationis gratia fe contulifle : ubi cum ali- 
quandiu & propter Imp.erii negotia , et vero lipis 
eius qux tunc civibus cum Clero intercedebat , co- 
ponendse caufsa commoraretur, de immani ifto Gi- 
gante per totam prope Gcrmaniam decantato , cu- 
ius in D. Csecilix fano fepulchrum vulgo oftendi- 
tur , mira ad ipfum quoque perlata . Cuius rei co- 
gnofcendas caufla mandafle, eruta terra tumulum i- 
pfum perfcrutari , num aliquorum oflium reliquise, 
ex quibus de tam vafto corpore cojcclura fieripof- 
fet, fupereflent. Eodem nimirum cventu, quo in_ 
Rolandi illius apud Aquitanos tumulum a Francifco 

Regc 



Digitized by Google 



64 Origines 
*4pp<»d. Regc inquifitum Leodius * narrat . Illos enim etfi 
r£%*l''* * n v if cera terrae tam profundc defcendiiTent , uta- 
qua copiose egereretur > ne minimum tamenindi- 
ciumullkis cadaveris, nedum Gigantei, reperiiTc. 
Vt jam liquido conftet, paria narrationibus veris 
Lucianicis eiTei qua^cunqj de illo Sigefrido inepto- 
rum rumoribus ja&ata>*ab ineptioribus unquam 

credita fuerunt * 

< 

Sed miiTahaec faciamus, cum jam non fit noftri 
inftituti, Vangionum origines inveftigare ( quod ab 
GuUei. /- aliis cceptum, utinam in publico extaret ) fed vete- 
f MjFrii. res Carolini xvi villas (quas hoditf Palatini juris plc- 
Zmtim. raeqj) in agro &: pago Wormaticnil pofitas enume- 
rare: quod genus reperio fequcntes . 

_ ■ — . 1 

NOTICIA VILLARVM PAGI 
vel Comitatus Wormatienfis , Francice Wormef 
veld, Wormazfeld, Wormazjfeldun\ hodie 

/ ajormflfcrgatDc/ et prx aliis k&t t%o- 

Xlw limpliciter fotf 

■ 

Abenheini . 
Aburin&sheim. 
Affloheim. 
Agmarsheim. 

Agriduheim . [hodie OgerBfjrittt/ oppidum fatis mu- 
nitum & elegans . In eo vetus extat ftatua Mer- 
c v r i i , foribus divcrforii inferta . 

oAlagaflisheim > Alagaflesheim . 

zAlahesheim , Alaisheim, Alesheim, in Comitatu ¥a- 
halonis . [ hodie %Ugf)tim> v ^ cus non cxiguus , fi- 
tus attt altcn S^fjdtt > qui illum olim alluebat, uunc 
alvco mutato difccflit. habet duas Ecclefias, ut 
WQf* appareat non parvum fuifle . Ab hoc Alzeia 
forte diverfa, et rectntior. Nam &ita fcmpcr 

fcnpta 



Oigitized by Google 



( P. A L A T I W X. g f } 

fcr ipta invcnitur , oAlceia , non aAlesheim. Eius 
mentio habetur in vita Landoaldi , ex qua Alfa^ 
ttam male fecit Surius . Fuit & fcriptor Conra- 
dus dc AltZjeya circa annum mccclxx. apud 
Gefnerum. Et plura de hac alibi. 

sAlbucha, Albucher marca • 

sAothmaresheim , Autmaresheim, Autersheim . 

oAppinftein. f hod. 52(ffai(icto» _ . . I 

<*Arasheim , Harashetm. 

nAribimesheim . 

oAnlbach. 

aAflah marca. 

oAfemundesheim . 

aAfehtninbrunn . Afehtbrunn . 

oAzjilenheim , Az*alunheim . 

Babenheim , Baabenheim . 

Baldolfisfelde . . / 

Batenheim . 

Bercheim. 

Berenbrunn. 

Bermoteslfeim, Bermittesheim. N , 
Bertolfesheim . \ 

Btfcofesheim . 
Btfeftat. 

'Btrgelen, fuper fluvium Rhenum . 
Hlatmaresheim . 

'Blttbershetm. 

■ 

Bottneshetm, Botenshcim , Butinesheim , Butinsheim, 

Butinheim , Buncinesheim . 
Brizj^enheim . hod. 'Srcjctl^cfttl » Domus Comi- 

tum a Falkenftein. 
Brunheim . . * • \. 

Buxlare, villa. ' / 

Caisbotesheim , Cheisbotesheim , Kdsbot&heim . hodic 

©aifp^^dm > fic dictum , quafi Gawftitzjheim, u& 

I 



Digitized by Google 



66 Oricxkes 

ut (jaw-beckelnheim . 
Carlobach > vilh . 
Chnolingcn . 
Dagaftisheim . 
Dagolfcsheim. 

<Dalaheim. [hod.©ol&rfffl* 
Devenheim. 

Dienenheim > [ hod. ©icttfcdm, a quo equeftris fami- 

lia nomen habet . 
Ditelsheim, Titclsheim. 
Dulgahesheim > Dulgesheim > Dulgenshcim . 
Duncinesheim>DunzJnesheim. 
Durincheim> fuper fl. Rheno. [ hod. ?flrcfdffl j ut a 

Thuringis* non a Turcis diftum appareat. 
Ebblisheim> Sbbcleshcim* . 
Ebcnftein, villa . 
Eberuhcsheim, Eborolfeshcim * 
Eichincn > Sichinum . 

■ 

Enftltheini> Enfilthcim. 
ErfhoW&sheim. 

Eftilebrunn > Afthibrunn [ hod. <£f$c(6rtmttt 
Flaanheim > Flanncnheim. 
Flaridesheim > Flctershcim. [ hod. g(cr££efffl» 
Folkcsheim > Folchesheim . 

Frankondal> Frankendale* Vbi deinde A. mocxxxv. 
Buggo epifcopus Wormatienfis motiafteriu Au- 
giftinianorum condidit , au&ore Trithemio in_, 
Chronico Hirfaug. Hodie oppidurri elegans, a 
Gallis & Belgis mirifice excultum , fub Ducc> 
Ioh. Cafimiro Palatino > et Friderico 1 1 II. Ele- 
£orc. 

Frecanftaten. 

Frecmarsheim 4 

Fridofcsheim > [ hod . Srfoctefidffl . 
Frigmersheim>Frimershcim. \ hod. §rcfttfcr££ctffl, 

Frtjenheim. 

Fritten- 



Digitized by 



Palatinj«. 6j 

Vrittenheim . [ hod. §TCttcnf)ctot ♦ 
latitZjoldcsheim , Goz^olvesheim , GoZoolfesheim . 
\autzyvvinesheim . 
Gemminisheim . [ h o d . ©imr>££riltt . 
Gt/lenheim, (jeUenheim> [hod. vulgo (Bdl$dttt> clade 
Adolphi Cxf. locus nobilis, quiibiin patetibus 
campis ab Alberto Auftrio ca:fus , et mox in vici- 
no monafterio Rofendal tumultuarie fepultus , 
in loco commifli pugna: monumentum habet, 
murum quadratum cum imagine Crucifixi , et 
infcriptione: Adolfvs a Nassav Rqm. 
Rex. interficitvr apvd G e l l i n- 
heim. Non lonee ad radices montis Ta v n.i, Tavnvs 

O wton s 

quem prope Vangiones collocat Tacitus : qui A»n*i,xn. 
hodie T>ohrff>erg> quafi Tonnerfperg , ut vulgo vo- 
lunt , quafi Tonantis montem dicas . 
Gimminheim * 

Cjoljnfesbeim . 
Gozjmes/jeim. 
Grauifesheim . 

Gumersheim , hodie monafterium prope Odenheim. 
Gun/enheim) GunzJnheim , juxta Mogontiam civi- 

tatcm • 
Gunteim, Guntheim yvilh. 

(juntmaredheimy Guntramesheim } forte a Gunthram- 
mo Regc, a quo eft & monafterium (jodraTtu- 
ftein, utrumque quafi Guntramni fedes & prafi- 
diuirL. 

Hagenheim, fuper fluvium Salufiam . 
Hamme, villa. 

Harauuesheim . • -> , 

Harlesheim. •;}••• 
Hafmachgowe. 
Hetchinlochy Heichino. 
Heimradesheim . 

Heppenheim apud Wormaciam, hodie jpcppctt&cfWWf 

I i 



i ■ 



Digitized by Google 



^8 Origiues 

fccr ^fcfctt : ad differentiam alterius Heppenheim 
in ftrata montana, quod in pago Rhenenfi fupra 
apparuit. 
Hefmloch . [ hod . fyftod) • 

Hefinheim, Hefcnheim, Lleifnisheim. [hod. $cf$<fttt» 
Hildebaldcshus . 
Htldebotesheim . 
Hoffbuua, villa. 

Hughilheim , Huchilheim . [ hod . 5£xflc$<|f^m ♦ 

lbernesheim , Ibensheim , Ibersheim . 

Imminesheim. 

Ifanburc . 

Kreicesheim . 

Kyrcheim. 

Lammundisheim . [ hodie gamb^rtm ♦ 
Landrisheim , Lendrichesheim . 
LaonUheim . 

Lcibereshcim > fuper fluvium Cherminbitzia. 
L i n v n g a marca [ hodie £wifo0m> Comitatus in- 
fignis & perantiquus , et duplex , 2lltt tmt> 3i<tt> 

frintaactt* 

Linkanheim . 

Liutmarshetm , Liumarsheim . [ hod. &uim<r£$cftltt 

Liutresheim. 

Longtfiishetm . 
Ludolfesfelde . 
Mauuenheim. 
Meltridesheim . 

Merefche, Merifche, fupcr fl. Rhenum fita . 
Mettenheim . 

M o g v n t i a civitas , CtMegunzsr marca . Quam 
valde notandum eft , tantam civitatem , pago 
^ormatienfi fubditam & annumeratam fuifle . 
Quippe & archiepifcopatus Wormatienfis longc 
antiquiflimus & ampliflimus, & ob prsrogati- 
vammetropoleos fuae, quae Regum eo tempore 

fedes, 

Digiiized by Google 



PalatiNj*. 69 

fedes, aliis fublimior, et Mogutinus fub illo fuit! 
ad annum usque Domini dccxxix. quo fub 
Pipino Rege&; Gregorio III. Pontifice vicein- 
versa Moguntia fubfimata , et Wormacia praefu- 
lis fui Gervilionis culpa deprefla . Vide Brufch . 
6c Cratepol. in Catalogo Epifcoporum. 
QjXCulinheim. 

QjtiCumenheim , Momenheim. 
aMundinheim . 

oMunn&heim, MuntUheim, Muntinheim. 
QMunulphcsheim. 

sMunzjnheim , Muncenheim, Munz^anheim , Mon- 

z J enheim. [hod. SHotlJtogcm 
eMutaha, marca. 
J^acheim. 
J^araheim . 

N a v v a s fluvius. Nava &c Navus Tacito , et 
Aufonio, Nc9?a&C* Hic peculiarem pagum ha- 
bet, dequo antea. 

^Quuora, marcha. 

^Quuarcheim , Neouarcheim . 

J\Q*benheim, Nuvvenheim. 

Odenheim, Otinsheim . 

Ominsheim , Ominesheim . 

Obbenheim , Oppenheim. villafuper Rhenum fluvifi 
in Comitatu ZeizolflS Comitis . Hanc a Caro- 
lo M. Rege quondam ccenobio Lauriflamenfi 
donatam, Conradus II. Rex. Rom. certapermu- 
tatione ad dominium Imperii retraxit: poftmodu 
in jus Palatinumfub Ludovico Imp. pervenit. 

Offenheim . 

Ojfenftein . 

Oftouva. [hod.Oftyofem 
Otmareshetm , Aotmaruheim , Otershetm. 
Oternheim. Martyrologio vn.Novembr. [ hodie 



jPatennicheim , villa juxta Wormatiam, apud Rcgi- 

noncm fub Anno dcccxxiii. 
Quirnheim'. [hod. Ootmiljdm* 
Regingifejfelde . 
Rjom, villa. 
» Rocchesheim . [hod» JKor^rim» 
Rodenbach. 
Roftinga, Roftungen. 
Rudolfethcim . 

Sagenwert , vel Sigenvvert, infula quac jacct in ripa 
Rheni . # 
Sal/en, marca. 

Sauuenheim , Sawilenheim , Sowclenhcm , [ hodic 

@a«I£dm ♦ 

Scarra , ubi bafilica. 
SpizMheim. [ hod. @pfc|$drtt, 
Sprendilingen. • , 
Suaboheim , ubi ccenobium hpdic. 
SultzJheim. 

Sunnincheimere-ftete > ultraRhenum. 

Sufenhcim . 

Tethanheim . 

Tornung, marca. 

^Tradinesheim . 

Tribunuheim* 

Truchmaresheim . j 
Vtninesheim . 

Vlfridesheim , Vtfritesheim . 
Vodenhcim. 
Vndenheim . 
Vluuerusheim. 

Waccanheim, Wackenheim. [ hod. SBadMl&rim* 

Walahaftat. [ hod. Sollfla(c> 

yValahesheim,Walaheim. 

Wanandorph . 

WaJiJtat.Wefellat. 



Digiiized by 



F A t A T 1 H.J1. 

Wellingesheim . 

Wendilsheim , in Binger-marca . 
Widergtfa. 

Wigcnhcim. Wi&enberc) mons in illa marca. 
Wtlenheim . 
Winohesheim . 
Wintereshcim > 

Wihfa marca : Wifire, Wijere marca.. 
Witershcim . 

WizjJnheim. [hod.<^i$f}tm^km®ant>. 

Vo r m a c i a civitas Vangiohum . Ita jam turn^ 
vocabatun Natrt et portfc eius, quae Pauonia di- 
citur, infcriptus titulus cubitum fere longisr lit- 
teris: Specvla Vang ionvm t Antiquitus 
apud Antoninum > Ptolemasum > et in tabula Iti- 
neraria Borbetomagvs, inde paulatim de- 
torta VorvetomagHS , VorvcmaguSiVormagia^ Wor- 
macia. Homines clerici fcripferunt etiam Cjuar~ etDitm 
macia, et Concilia allegant apud Guarmaciam ha- fib. ' 
hita y et Epifcopum CjHarmacienfem . Benjamin *j££mi- 
Tudelenfis Hebrxus in Itinerario fuo fcribit cor- »*>vk*u 
rupte ( ut castera pleraque ) Germctz^a. Alii ele* 
gantuli urhem Wangiam commenti funt , ut in 
epitaphio Gregorii V* legitut i 

LmguaTeutonicHtyWangiadoftusinurbc. 
De qua videfis, qui plura cupis , Munfterum , I- * D *ft** 
renicum, Rhenanum, Heroldum * k Sed &c pe- 
culiarem dc ea commentarium parabat Guliel. 
Ifengrinius , ut in Spira fua meminit, quo nefcio 
quidfa&um. Hodieid argumentum in mani- 
bus eiTeintelligo M. Friderico Zornio, fcho- 
lae Wormatienfis re&ori, viro erudi- 
tiffimo, cui faventem Per« 
N ficam opto . 



Digitized by Google 



7* 



O R I G I N E S 




<DE STATIONE tMAR TENSIVM 
apud Altam-ripam . Neoftadienfis Ecclefu inde 
fa&a dotatio per Rupertum Palatinum . 
Neapolis Nemetum . 

C A P V T XI III. 

' i 

n t e r Vangiones & Nemetes medius 
eft locus quidam , ob opportunitateni 
non tantum traie&us, fed etiam altioris 
ripa:, velut in aggerem quedam credbe/ 
Romanis olim minime ignotus neque 
negle&us , cui & nomen inde fecerunt alt^ r i- 
tm , quod in hanc ufque diem manet. In eo fta- 
tionem militum ordinariam , a Gradivo patre no- 
men habentem, ad Rheni limitisq; tutelam habuif- 
*c<p f*y fe, fidem facit Notitia Imperii loco etiam alibi 
ffiS. allato : 

gmmist. Trdfeclus militum Vtndicum , Nemetes . 

Trafeclus militum Martenfium , Alta ripa . 

PrdfecJus. militum ficundA Flavia , Vangiones. 
Quem locum nimis perfun&orie infpexit & alle- 
gavit Ortelius in Thefauro : Alta ripa circa Mognn- 
tiam in (jermania urbs , in lik Notitia. Huius memtnit 
quoque (ait, et fallitur) CodexTheodofianus . Nam 
& a Moguntia Iongiiis abeft, ncque civitas eft , aut 
fuit: fed hodie vilis pagus , fola traie£tus ( de quo 
dixi) oportunitate nofcedus ; olim ftatio legionum 
&C praefidiaria: manus, ob editiorem fitum in tumc- 
ti loco * (unde & ad fpeculandu, et tela mittenda 
trans a l veum Rheni,promtior facultas) prse aliiso- 
portuna, et caftello utiqj feu praetorio aliquo muni- 
ta . Cuius adeo ante duo adhuc fsecula veftigia fu- 
perfuiiTe , didici ex diplomate Ruperti fenioris Pala- 
tini Ele&oris, dato Heidelbergse mccclxxx. in 
quoEcclefias collegiatae S. ^Egidii,in oppido Nova: 

Civi- 



Digitized by Google 



P A L A T I N £, jy 

Civitatis Citx, donavit curtes fi<ve curia* in Nwvven* 
hoffe , prope vilLim Altripf Spirenfis Dicrccfis , cum area 
ihdem ,Juper quam ab olim fortalittum five caflellu fue~ 
rat tdtficatttm , cum cjuatuor prtdiu 8tc . Sed ctir * 
non totum adfcribercm i in memoriam laudatiflimi 
Principis ? cui etiam Academia Heidelbergenfis o- 
rigiiem fuam debet , quique in Ncapoli illa Ncme- 
tum tumulum fuum habet . 



Rvpertvs ScniorDcigrach Comes Vatattnus Reni t facri Romani im- 
pcrii princeps eUclor archtdaptfer , et Savarta Dux . ijvlxonum qut- 
dem premii merttum apud condttorem omnutm Deum omnipotentem procut- 
dubto promereri (peramm , ft venerabtiia rjr facra loca pradtu rcbuefy poffefi 
fionis nojire altis , ob dtz>ine taudis honorem , gcmtricuaue gtortofc vtrgtnit 
UWarie Sanclorumq. comemorattoncm concejfo nobtf ab alttftmo noftro tem- 
fore ampUamm . Protnde nos Rupcrtm Dux fentor prtdiclm omnibus Chru 
ftt fideltbus tam futuris quam prtfcnttbus notum cjfe votumus , quod nos pro 
remedto antme nofire , parentum & fratrum ommum antmarum , atqtte pro 
nofira fatute perpetua , Eulcfte tottegtate fite tn optdo noftro T^ove ctvitatis 
Dtotajis Spirenfis tn honore S . Evtdtt tonfccratc , fponte Ubere ejr ex ctrta 
/cientta rnatura prehabtta dtUbcrattone dedhnus & donamm donatione perfe- 
fta irrcvocahtiitcr tntcr vivos perpttue vatttura , ac nos ut fitpronobu & 
nojiru hcrcdtbus ac fuccejftnbus untvtrjis dtdtjfe ejr donajfe prefenttbm pu- 
hltce profitemur , difcrttis viris dcvotis noflrts Decano ejr Capttnlo prtfatcs 
Ecciefie collegiate S . Egidii in dtclo optdo fite , et torttm futcrjfortbm tn ea- 
dem Ecciefi* univtrfis , curtes (ive curtas in NuvfenhofFc prope vtUam 
Altripf Spirenfts Dioccefis y cum area tbtdem , fuper quas ab oltm forta- . . * ff* 
itctum five caflcttum fuerat aatficatum ; cum quatuor pradus five bonts no- 2(omait*r. 
ftris ibtdem Uberis aliodtatibm , qua vul^aruer nomtnantur Vicr eygen 
plitzgevvichte, cum ayrts , pratts , pajcuis , cenfibm , et cum omnibus fuis 
stttinentiis , jurtbus coherentibm , dtpendentiis ejr connexis , quemadmodum 
ad nos Ducem Rupertum preJiclum pleno jure Jeu qusfi pertinebant ejr perti- 
nuerunt , et in ipforum pojffitone pacifica ejr qutcta ftu quafi,haclcnm fuimm 
atquejumm : excepto tamen jure advocatie fupcr dicta vitta Nuvvenhoffcn, 
tt qutbmdam aUis curtts ejr bonis ibidcm ejr in ttrmtms tpfius fitts, quam ejr 
quanobis ejr heredihus noflris duntaxat rtfirvamm ; prafatas tamcn curtas y 
fredta ejr bona per nos ( ut premittitur ) donatas ejr donata , ac cuUorcs five 
eotonos pro tempore earundem ab omni fervitute & advocatia,fiura, prcca- 
tta , et qualibet exaclione , nee non quocunque alto onere abjblvimus , et m 
perpetuum Uberos ejr libera ejfc volumvs, et prtjcntts fcripti noftrt patroctnio 
ttberamus: transftrentes pro nobis ejr univerfis hertdtbus ejr fuccejfortbus no- 
ftris in prtfatum Decanum ejr Capitulum ejr eorum fucojjores , nec non Ec- 
ctefiam cottegiatam prediclam omne jus proprtetatem ejr pojffitonem prcfato* 
rum Uberorum bonorum , omnt modo jure ejrfomia , qutbus meUus de jure^> 
vei confuctudme fuhfifitrc potcrtt ejr vatere : promtttentes tnjuptr />ro nobts 

K 



Oigitized by Google 



74 O R I G I N E 5 

noftrisque heredtbus & fuccejforibus univerfis , pred'ttam donationem in x>~ 
mnem modum ejr formam ( ut premittitttr ) per nos faclam , ratam rjr gra- 
tam cum omntbus fuu articulis trrcfragabtlttcr objervare , nec contra candcm 
donattonem vel ahquam eius formam vcntre , vel contraventendi con(entirt % 
« verbu nec>ue faftis , dtrecie vel indirecle quovu modo : nec pradtftos Deca- 
num ejr Capttuium ac fuccejfores eorundem tn predtclis iibcris bonts ac juribus 
ejf pertinentiis eorundem tnquietabimus feu moleftabimus , fed potius eosdem 
& eorum fuccejfores contra omnes ejr ftngulos tpfos in premifiu intquietantcs 
perturbantes ejr moteftantes,in quantum poJumus,manutenebtmus fideLter ejr 
defendemus . Conflttuentts quoque & promittentes pro nobis ejr hereMus et 
fuccejfirtbus noftris untverfts , pretaftorum Ubcrorum bonorum ejr ommum 
pertinentiarum ipfarum debitam ejr veram vvarendtam , per annum ejrdtem 
ejr uitra,juxta jus ejr confuetudmem huius patrie generalem , vere nos faftu- 
ros . In quorum omntum teftimontum ejr perpctut roboris firmitatem, figit- 
lum noftrum hts fcriptis duximus appendendum , Et nos Rupertus preju- 
nior Deigratia Comos Palatinus Reni tjf Bavarie Dux , recogno/ctmus tan- 
*pro , pro- quam heres ejr fuccejfor univerfalts prafati nepotis * noftri domint Ducis Ru- 
pactui. perti fenioris , prefatam donattenem prefcriptorum bonorum , ejr itberationem 
eorundem , omm modo & forma ut premittttur , ex noftro Ubero conftnfu & 
affenfu bona voluntate faftas t/fe ejr futffe , easque pro nobis ejr noftris here- 
dibus ejr fuccejfortbus untvcrfis ratas ejr gratas tnomntbus modo ejr forma 
premtjsts habentes promittimus bona fide easdem invioiabiltter obfervare abf 
que dolo ejr fraude , nec ullo unquam tempore contra easdem ventre dtrefte 
vel indirefte quovis modo . Et in evidentiam omnium ejr fingulorum pre- 
mijforum figtBum noftrum etiam prefenttbus eH appenfum . Datum Hei- 
1380, delberg anno Domini mccclxxx. dtevn. Iunii , 



2)£ PAGO SP IRENS I. N E M E~ 
tcs . Noviomagum vetus . Nemidona , Spt- 

Terfftfolis > alia. 



rca. 



A P V T 



XV. 



v L L I 




populorum Gcrmanorum vctu- 
ftate &; potcntia conceffere Nemetes, 
Nl^wrgf Ptolemxo . Cuius rei argumen- 
tum elle poteft > quod ab eis fumtu no- 
mcn omnibus in univerfum Gcrmaniaj 
nationibus ab exteris tributum fucrit, a Sclavis ni- 
mirum , corumque progenie Polonis &: Bohemis , 
quibus Niemechi funt Teutones : a quibus £t Grxci 
idipfum acccperunt. Neque enimaliud funt Nc- 

mitZsi, 



Digitized by Google 



PALATIN^e. 

mitZji, quos Cclticam nationcm eife, et Conftanti- 
nopoliiub Niccphoro Botaniate militaife, Zona- 
ras & Glycas meminerunc : kotou/ 7rct^t tivol mj^yov 
TT^og rn 7rvM TM wfoskw » XoL%Q-t'a KctAuTCLj ,' cpvActorov* 
■reg NifjLiTfyi ( sS-v& oi Ns/-6St£m KgAraov ) • 5%i Act- 
&cjp %i[q «£zx TX$ KofJLvtlJ)X<; iK0lV0My»TCU% <afc* ag^fro- 
<rta<; T*g mMM. Et ftatim: tm N*^/t£W. at- 
que iterum : vm t£v NewTfyv. Quo loco ad orani, 
Glycx re&e hoc Lconclavius nofter annotavit i 
NemitzJ* , hoc eft, Teutonibus , quos Slavorum lingua 
Nemit7os vocat. 



Nemctum autem caput Sc metropolis qna: fue- 
ritpotius, quam qua: hodie Rheno adjacet urbs 
amplillima, ambigi non poteil: de nomine fortercs 
controverfia non careat . Sunt enim qui Auguftam 
Nemctum apud ^thicu non recte accipiant : quod 
nec Ortelio condonare poffum , qui lciam civita- 
tem cam cfle Hifpanix , una voce aAuguftancme- 
tum didtam, qux ad Nemetes noftros Rhenanos ni- 
hilo magis pertineat quam Nemetacum Belgicum , 
vel Nemetocerna , aut Nemetobriga Hifpanica . 
Certius fecerimus , fi Noviomagvm tencamus, kwmv 
quod Ptolemxus Nemetibus tribuit , NoiojLtctyos . ovs * 
Cuius fi fides vacillarct, abundc firmaretur Antoni- 
ni Imp. audoritatccuius in Jtinerario omnino hoc 
ordine Rhenana; civitatcs Gcrmaniarprimx cnume- 
rantur : Saletionem, Tabernas , Noviomazum , Borbe- 
tomagum, Bonconicam , Maguntiackm . quas & eas- 
dem codc filo collocatas in tabula illa celebri Pctw 
tingeriana videre eft : ut jam oculis pariter auribus- 
que huius rei fides facta vidcatul*. Sed & abfolu- 
te Ne m e te s pro principe corum civitate , x.olt 
<&,oy\w quandam , veteribiis dictos invenio , et gra- 
viflimis quidcm auctoribus, ut Marccllino, quo lo- 
co Gallias tam graphice defcribit : Deinprima Cjer^ 

K i 



Digitized by Google 



• a m 

jg Origines 

mania> ubi prAteraUa municipta Maguntiacus ctt , et 
Vangtones , et Nemetes , et Argentoratus barbaricis cla- 
dibusnota. Et D. Hieronymoad Gerontiam: Vart- 
giones longa obfidione deleti . Remomm urbs prtpotcns , 
Ambtani > Atrebatcs , Tornacum > Nemetes , Argento- 
ratum translaU in Germanianu . Et in ipfo pras b- 
mnibus authentico rei Romana* inftrumento , No- 
ticia inquam Imperii , Sub Difiofitione V. S. Daci* 
Moguntiacenfis > enumerantur Rheni prasfidiaria: le- 
giones : Prtfe&us militum Vtndicunu , ^Qmetes * 
Martenfium > Alta Ripa . Secundd FlavU> Vangiones. 
Et fane id nominis ceu pratcipuum civitati adhasfit, 
ut pofterioris sevi fcriptoribus non jam Nemetes in 
plurali ( ut Grammatici loquuntur ) numero > fed 
inde fumto formatoque vocabulo Nemetis ipfa 

Gallis nuncuparetur : eadem plane forma > qua Namiie- 

N*ntis. tum civitas Namnetis > eius farculi confuctudi- 
nc , Fortunato indigitatur & Gregorio Turonico > 

mm. *t Mediomatricum urbs Metis eisdem . Et ab 
ifta Nemeti, eius prasful in vetuftis Synodalibus a- 
ftis, aliisq, monumentis > Nemetenfis Ecclefit Epifio- . 
pus diftus » Neq, hoc contenti > aliam infuper ter- 
minationem > illam Germanicis Gallicisq, oppidis 
familiarem , Dvnvm inquam, cxornandas voci 

Nm»m. paulatim addiderunt, ut Nemidona fieret, ad 
exemplum Campidonse, et Lubodunse, ctfimiliu . 
Ita enim Walafridus Strabo abbas Augienfis , qui 
Carolino arvo vixit > in vita B . Galli cap . x xi i i i . 
Nemidon* etiam , epu a modernis Spira vocatur , 
venire fecit Epi(copos , nec non totiuf AlamanU prcsby- 
teros apud Confiantiam convenire pr&cepit . InnUit 
nomen urbis co farculo manfhTe > & Spirae nomen 
primulum irrepfifTe apud vulgus . In libro quidem 
Provinciarum , quem Tancredo aliqui tribuunt, 
ita legimus : 

Provincia Germania prima , civitatu 1 1 1 1 . 

QMetr. 



Digitized by Google 



A L A T I * 4. 77 

^JMJr/r . m; . Magontiactnfis . 
C/i/. sArgentoratcnfium . 
C/i> . Nemetum » I. ty/r* . 
Ow» Vangionen. u 'Wormes. 

Aliis Spir£a fcribitur* quod paffirn apud. medii 
asvi fcriptores occurrit, etfignanter Godfridum Vi- 
terbienfem > ubi Henrici II II. Maufoleum ibi iti- 
ftitutum mcmorat . fc 

Sacra fepultura tunc Cdjaris eli vaittura , 
SanSaquc Spirca , membra recondtt ea. 

Eius origincm cruditi altius repetentes* ad Grx- 
cos fontcs revocant> alii alrtcf conjc£htntes . Neqj 
pigrabor adfcribere elegatem locum do&iffimi ho~ 
minis Adolphi Mekerchi Brugenfis , ita fuaviter tih»d* 
raciocinantis : Ennius Spiram hominum multitudi- Li i** 
nem voca*vit> aucJorc Fefio $ et Gr&cis azrttegt catervam, prtnnnc. 
manipulum , exercitum et cohortem pratoriam figntficat » c *r • * x 1 * 
Inde S p 1 r a urbs Nemetum > Germanice @pc0T / fic 
dttta cjuod in eam urbem Conftantms y aejuo vel condita 
*vel ornata esj > cohortem prttoriam coBovavit veiut in 
fteculam > ad cuftodiam ac defenfionem totius vicinia . 
Cum enim in locis Spira vkinis diu commoratum efik^j 
cum exercitibus Conftantium conftct 5 nce/ue abfurdurru 
esl, neque alienum a veritate hiftorica , Spiram nomen 
adeptum cffe a Grtcis cohortibus > qucmadmodum La- 
ttburgum a caftris Latinis > Hcidclshemium ab Helena 
Conftantii conjuge > Hrettam tm B$t&wvfivC Bri- 
tanntSy qui cum Helcna Conftantium ftcutt fimt. Suni 
0* aiia ad Rhenum urbes c/ua Latina nomina conferva- 
runty ut a ^Bacchi ara Bacharacum > ab ara Luna Ar- 
lunum y Colonia &c. Ha*c ille > argute 1 & lepidc, 
ut omnia . Verc magis illi > qui a fluviolo eius no- ®m 
minis, quinonlonge inde ortus ipfam pcrluit, ci- 
vitatem di<Sam fentiunt: a quo & vicus Hohe-Speir, 
& Nider-Speir nomen habcnt . Ita & civitas non 

K J 



Digitized by Google 



u 

78 Origines 

contemnenda Lautern a rivo cognomineperfluetc, 
(ut fupra annotavimus ) et Siegen oppidum Naflo- 
vici juris aSegafluvio, et arx comitatusque ^Wicd 
a fluviolo pra;terlabente , ct alia ab aliis vocabula 
fua fortita . . 

Hxc faltem fuper inclita? civitatis nomine , ab 
aliis minus obfervata , in eius honore annotare hoc 
loco vifum eft . Csetcra enim eius decora , quibus 
inter omnes Imperii urbescaput altius cftert, neqj 
noftro prxconio egcnt,in omnium oculis pofita, 
neque vero funt huius loci . Et proprios quidcm., 
illa dignosque fe fcriptores inveniet , viros non mi- 
m. chri- nus recondita eruditione inftrudtos, quam huius ar- 
ftophorw gumenti peculiaritcr peritos &C conlcios : quos UC 
Sjndicm. meditata lua ln publicam conterre maturcnt , pu- 
blico etiam nomine hoc loco obteftor. Nos quod 
noftrum eft, agemus : et quia circa civitatem in a- 
gro Spirenfi aliquammulta Palatini juris funt, indi- 
culum villarum in eo Pago pofitarum , a Karolino 
aevo repetitum fubjungcmus . 



NOTICIA VILLARVM PAGI 
Spirenfis , five Spirgovv , Spircgouue, 
Spirchgouuc^ . 

oAffalterloch . 

aAlarideftat , Arilateftat. [fortc hodic SflKcftar, ubi 
Prxfe&ura ele&ori Palatinocum Epifcopo Spi- 
renfi communis . 



osiiajsbeim . 
oAnftlheim . 
sAJfenheim . 

Bellinheim. [hod. 3M£dm> 
Bettenberg. 
Blatmarsheim . 



Digitized by Google 



Bochincheim . Buchinegheim » [ hod . 55orf cljljdm* 

Carlabach . 

Dantiftat. 

Didinesheim, [hod. ©C0t*fi$e(m> optimi vini ferax. 

Ftfihtlingen . 

Flamaringen. 

Forcheim. 

Fridolfesheim . [hod. §rfod6()dm> venatoria dotno & 

cultiflimis hortis Principis infignis . 
Frimarsheim . 
Ginheim, Ginninheim, 
Cjodmarfteine . 
Iraz^olfeshufin . 

junz>inheim , GunzJngen . • 
Hagenheim . 
Hemminaesheim . 
Hergifeshetm . [hod. jpcr$dm* 
Hochtorph y Hochftat . 
Hubenftat, Hubeftat. 

Hugltncheim, Huchilincheim > [ hod. #ai<f;el&e{rtt* 
Hutfingen . 
Ltutmarsheim . 

Luftheim, Luftat, Luftatheim . Pagus hodie duplex i 
Obtf |>tlt> 2?tDm£ltf}a(«. Vterque pinguiffima gleba 
notus, qux prater fruges omne genus etiam co- 
piam carpas &: allii, crocique filveftris uberrimc 
producat . Qucin Terpsipolin meam ap- 
pellare foleo , quod in utroqj rufculi aliquid par- 
timbeneficio Palatino ( namab equcftri familia 
de Zeiskeim extindta recepto feudo , Serenifs . 
princeps Fridericus III I. Elector me meofquc 
filios munifice donavit, hominesquc fuos cflc vo- 
luit) partim proprio jure poflidcam. Fuit autem 
et plim ibi nobilis familia lllorum von Luftat, dti- 
dumemortua. Vt harc obiter. 

*2XCacchcnheim , Makhenheim. 

^Mudach 



8o O R I C I K I $ 

- 

QShCudachy Mudahen. 
c±Mundeger marca. 
x^Muterftat , Muderftat . 
Olinsheim . 
Richinesheim . 
Rotlehesheim . , 
Scurheim . 
Sigu/ftngheim . 
Snorinqen . 
Stratvelt . 
Thurnesheim. 

Vdomarsheim , Vdemarsheiml 

Wackenheim . [ hod . SBac^en^dm* oppidum elegans, 

gencrSfo vino nobile. 
Walahesheim. 

WfnzJngen. [hodie 2Sfo#ttgett> pagus & caftrum 

infigne, prope Neoftadium. 
Wipgarda, Wingartheim. [ hod. SDfoaortat* 
Wilere villa. 
Wjjftv marca . 
ZeZjZjncheim. 
Zothingowv. 

RELIQVA TRACTVS RHENI. VI- 

cuslulius. Taberna Rhenan* . Neuburgum. 
Salethy ubi patrimonium Adelheidis Aug. 
Fundatio ccenobu eiusdem. 

Capvt XVI. 

vpra Nemetes in afcenfu Rheni oc- 
currunt Vicus Iulius , Taberna: , Sale- 
cio, et in hac finitur difpofitio V. S. Du- 
cis Mogontiaccnfis , incipit fub Ducc 
itidem tra&us Argentoratenfis. Ita e- 
nim habet Noticia Impcrii : 



Digitized by 




P l i a» r t n 81 

• 

Pr&fecim militum Anderecianorum , F/rfl hdio . 

Pr&fetfus militum Menapiorum , Taberna . 

Tr&feclus militum Pacenfium , Saktfio ♦ 
Vici autem illius Iulii nullaapud alios eft mentio, 
quodfciam, no Ptolemarum, non Antoninum,non 
tabulam ltinerariam: ncque mirum, quiavici, et 
forte eo xvo recentis . Minus enim quid vicus 
(quod genus complures in Antonini Itinerario oc- 
currut) quam oppMum, urbs, civitas; et forte mu- 
roportisquecarens , quod colligo ex illo loco Au- 
fonii, de Bingio : 

AddiUi miratus veteri nova mcenia vico . 
Vtnt fit, no aliud vcftigium Vici iilius Iuliaili a Ro^- 
manis liodie comparct : quem poftea fub Franco- 
rum imperio tn Germerii aut Germerici alicuiuv jus 
venifTe, ct paulatim e vico in oppidum crcvi(fe,no- 
mcn &C res ipfa loquitur . Hodie Palatini juris, et 
ob venationes vicinas , et divitem non tantum pi- 
fcationcm in reftagnantis Rheni paludibus , fed & 
auri e Rhcni ipfius fundo extractionem, nonina- 
mcenus . 

Tabcrnarum autcm reliquia: , cum hominc , 
( Zabrena eft Frodoafdo , et hodierna? loquelac) in ««3.3* 
ditione Epifcopi Spirenfis fuperfunt, Rhenenfes di- Jjjj^ 
&x, ad dirferentiam Tabernarum Montenfium, et * 
Alfaticarum,et MofcIlanicarum,quarum Aufonius ^^ 4 * 
mcminit : — riguas^ perenni fdnteTabernas. Nc 
de Tabernis-tribus Apoftolo Paulo nominatis quid- jjjjjj* 1 
quam addam . 

Poft has confpicitur hodie in eadem ripa fini- 
ftra arx &C pagus quidam Palatinici dominii , Neu- tf<*ftmj. 
burgum di&us , quemqueputes aliquid antiquitafis 
Romana: redolere ♦ Putavit quidc Ortelius : Item Thefaur*. 
aliud J^Qoyiomagum inter Borbitomagttm & Argento- 
ratum, quod Neuwcnburg putarim . Fruftra. Quia 

L. 



Digitized by 



Si Origine* ' 

mevc Germanicum opus , ante pauca luftra adhuc 
in advcrfa ripa refedit, donec Rheno patri vifum^, 
(qui cenlitorem agrorum oC dominiorum veteri &C 
oprimo maximo jurc agit) primum undis fuis utrin- 
quc amplecti & infulam faccre, poftea in alterum 
latus incumbendo, paulatim mutato alveo, e Teu- 
tonia in Galliam transponcrc . Quo vcl ipfo no- 
tabilem cumprimis locum ccnfco . 

Tendimus ad metam> qux nobis pariter cum 
veteri illo Duce Mogontiacenfi apud Saletionem 
pofita, fefTos excipict, et vellcre aureo rccrcabit. 
Salecio eft Noticiae 8c Antonino, poftea Fran- 
Lib xi. cis Saloijfa caftrum , apud continuacorem Gregorii : 
<*P 37> m donatione Ottonis M. fa&a Adelheida: Augufta:, 
e«f* . Saltfi curtis fita in Elifatiun , ne quc hodie nomen pc- 
nitus mutavit. Donatio quam dixi, ita habet : 

In nomine Jancte & individue Trinitatis , Otto 
divina favente clementia Imperator Augufius , No- 
tuni facimus omnibus fidelibus nofiris ,prejenttbus (ctlicet 
& futuris, qualiter nos , per interventum ac petitionem 
amantifiimi filii nofiri Ottonis Imperatoris , dileftc con- 
jugi nofire Adelheide Imperatrici , regnorumque nofiro- 
rum conforti, in proprium donavimus juris regni nofiri 
quasdam curtes, ita nuncupatas , Hohfeldon, et Sara- 
mercsheim , Suejihufum , et Marinzanvviler , atque 
SaliCcfitas in Elifazium, in comitatu Hugonis Comi- 
tis , cum Ecclefiis, curtibus s adtficiis , mancipiis , terris , 
cultis incultis, agris , campis ,pratis , pafcuis, fyhis , 
<vineis , venationibus , aquis , aquarumtfc decurfibus , pi- 
fcattontbus, molendtnis , molendinorumcj, locis , exitibus, 
reditibus , quefitis & inqutrendis , mobtltbus & immobt- 
lilus rebus , omnibusque pertinenttis , qtte dici vel nomi- 
nari pojfunt , ad pr&fatas curtes , Hohfeldon, Sarame- 
resheim, Suehhufum , Morinzanvviler at^ Salife 
fertinenttbus ( ut jam prediximus ) nofire dtlecle con/up 

Aclcl- 



Digitized by Google 



P A t A T I li M » > 8 * 

lAdelhcid* Impcratrici , regnorumc^ nofiromm confortt> 
in tntcgrum donavimus , ut jure hereditarto habeat , te- 
neat firmitercfc pofitdeat , habeatc^ potefiatem tenendi , do* 
nandt, uendendt, commutandt, qutdquid ei exinde pla~ 
cuerit faciendt , omnium hominum contradtcltone remo- 
ta . Et ut hec noftre authoritatis donatio omni tempore 
firma ftabilisd Jt permaneat , jufiimus inde hoc prefens pre^ 
ceptum conftribi. Ouod ut vertus credatur, et diltgen- 
ttus ab omntbus ob/ervetur , hoc pr&ccptum manu pro- 
pria fubtus firmavimus, annulique noftri imprefiione fi* 
giUarifectmUS . 



Signum Domini Ottonis Magni & , 
invicJiftmi Imperatoris noftri . 



Rutgerus Canccllarius ad vicem Hattonis Archt- 
pr&fulis & fummi Cappellani , recognovt & fitb- 

J cj 

^Datu xvi. KaL Decemb . oAnno Dominice in~ 
carnationis dcccclxviii. Inditttone . ... An- 
no regni ferenifimi Ottonis Regis x x x i 1 1 . Imperii 
/cilicet Jui v i i . sAftum Aterno ctvitnte , quefita efl 
fitper flwvium quific dicitur , in Chrifit nominefeliciter. 
nAmen . 




... . 



Adclheidis donum tri ufum facrum convertit, 
ccenobium ibidcm ftruendo, de qua ce au&or vitx 
ipfius, quetn putat Odilonem Cluniacenfem ; An- 
te duodectmu circiter annu obitus fm tn loco qui dicitur f 
S a l s a , urbem decrevit fieri fub libertute Romana, 
quem affeftum pofiea ad perfcttum perduxit efettunu . 
ln ipfo etiam loco monafierium afyndamentis miro opere 
condtdit , et ad honorem Dei0 Apoftolorum princtpis y 
tertio imperante Ottone, videlicet nepote fuo, in pr^Jen^ 



Digitized by Google 



S*4 . Ori^ines 

tiarum fecum afiante y xtin, Kai Decembru augu^ 
« ftifime & devottfiime % a Wideraldo * Argentina civita- 
^idcroi- *** Epifcopo confccrari jufiit . Ipfum verb locum adeo di- 
do. vtde tavit & nobilstuvtt pradiis , adificiis > auro & gemmti> 
Brufch . wflibus preciofifiimis > altiscjue variis ornatum fuppelle- 

ftilibus &c. Cuius advocatia poftea in jus Palati- 

num pervenic . 




RHENVS AVRIFER. AVREI 
Rhencnfis. Metalla Palatina . Varia. 

C a t> v t XVII. 

v r ^ m propitii an irati Dii Gerraaniac 
ncgaverint> dubitavic olim Tacitus. E- 
go magis , propitii an irati dederint . 
Dcdifle enim jam conftac : fed non fine 
fudore parandum , vel pocius algore &C 
^ frigore . Neque enira terras venas fcrucari necefle 

cft (quamvis & has non deelTe nemo dubitcc) fed 
*GMr*A' eRheni pacris alveo everrcre & cxpifcari: ne foii 
gric hb.f. Taeolberi, Pa&olo Indi fuperbianc. Nonquod 

dtfmkit- & K , . 

r**.orm& in co aurum gencrccur > quod rcrum naturahu lcri- 
ub f ' Jt ptoribus non vidccur * : fcd quod£ moncium au- 
r*m**M t riferorum fibris radicibusqj abrafum illc arenis fuis 
mfa*. involvac j et in ccrcos vorcices atque caveas ( quibus 
Qwitqrfn**/ inde nomen natum) congerat ; unde improbo uri- 
nancium labore non fine vicae difcrimine, una'cum 
ipfo fabulo ( cui & ipfi nomen inde adhxfic ) e pro- 
fundo hauftum & extra&um , multac^ locione can- 
dem purgacum > in cenuiflimis quibusdam grumulis 
veluci cLTofjLtov inftar compareac: quae deinceps adhi- 
bito hydrargyro in globulos aut lamellas coalica> 
moneca: aut monilitm ufibus fcrvianc > nihilo qui- 
dem quovis alio auro vcl Pannonico dcceriora. Jd- 
quc adco jus auri fluvialis ( ut ica dicam) (cgcndi > 

non mi- 



Digitized by 



P A L A T I N A . 

non minus quam fodinarum fubterranearum , Pa- 
latinus Princeps inter potiora faftigii fui emolu- 
menta , qua? Regalia vocamus , ufurpat ! quod a 
Manhemio Sc Rheni Nicriqj confluentibus , Sale- 
tionem ufq$ , diverfis locis per redemptores illos au- 
rilegulos etiamnum exercetur. Quorum Jocorum 
nominapraciptia ante aliquot annos hxc comperi. 

*Ro$ttfyttm * M ptfcr&a»/ Dcr &v&bclflcin / ©crmcrtf» 
(cftn / SyfictdgrtMt) / PftiffcwgrunD / #nDcr twD Obcr 
©cf crffcr / ©cn^rtmD / 28i>rDcr / SWc&dfciD / %nDtff)c< 
tfcn/ ^cficntoittf}/ $yx$mbad> / Dcr £cmmerl)otf / $rcL$m< 
rocrD/ #?tmcf#aufM/ jftitDcfetyruttft / ©anfcattfcn/ ©an< ■ 

tyaufcVf&tl/ @cl£ i Neq; itanova rcs eft , quin jam 
fupenori xvo nota fuent. ^rfeas certe Sylvius ali- 
cubiiiotavit : Rhenut aureas evohit arenas. In Bo- 
hemiafluvtifunt , in queis ad magnitudmem ciceris au- ** 
rea grana Thaboriu reperiunt , Quinimo jam tum 
ante aliquot f#cula Ocfridus Weiflenburgen fis Mo- 
nachus,Evangelii intcrpres rythmicus, qui fub Hlu- 
dovico Germanias Rege Pii F. Magni N. circa illa 
locaa:tatem egit, teftis rei cumprimis idoneus co- 
paret: quiin Procemio operis inter Francorum lau- 
des, ct regionis dotes, hoc de metallis non omifit: 
Zi nuzj^e grebit man ouh thar 

Er inti Kuphar. 
Ioh bi thia Mcina 

Ifmefteina. 
Ouh thara z>ua fuaqi 

Stlabar gmuagt . 
loh lefent thar m lante 
(jold in iro fante . 

Vt jam non Poeticafide dictum accipiam a Nonno 
Panopolitano in Dionyfiacis lib. xliii. 

N»pgt/£ jufy) Toifo $S>%ct 7roXvT$o7rct , cTg Kovpn 
Yl r c%Q7utos Evcp^Ttit 7roKv£ou<htAov ot\ct*xyi\<;> 



86* . O R I g r N B s 

* * 

v HAv3-gv ixsAct (ftSja y«f w rioxfoAoV autginri ;V M> . 

Ncque aliunde repetenda mihi videturaurearil- 

ot^dni^e lius monetx origo,cui a Rheno nomen inditum , a 

Mtm, quatuor Prmcipibus Ele&oribus ad Rheni flcienta 

fedes hat>ctibus,Moguntino, Treverenfi,Colonien- 

li, Palatino,primitus eaforma & tcmperatura pro- 

cufao&: caucrorum deinde ordinum imitatione fre- 

quentata^ . Non quod ex folo auro Rhenano fieri 

foleant (qui enim illud fuffecerit ? ) aut quod aurum 

• illud fui natura tale fit,quale in Florenis illis confpi- 

citur; in quibus jam accefllone quadam argenti (Zf- 

gam 6c al/igamentu mbnetarii vocant)plus fatis dilu- 

tum,plurimum nativas fuae prarftantias amifit f fed 

quod in Rheni parcibus rutilante illo metallo prius 

quam alibi terrarum invento, aurei ibi primum in- 

* Georg. ter Germanos percuffi fuerint , multo illi tunc aevi 

Agricoi* iutegrioies quam progreflu temporis : donec certam 

cc ponderis &C tenrtperamenti legem quatuor illo- 

temftr mt- rum primariorum Imperii Principum conftitutionc 
ntt.f0i.z9s. r w r r 

Bmdei.de acceperunt . ^ 



re monetur. 



iib.x.c.iz. s ec l &; praeter hanc auri ( ut ita dicam ) pifcatu- 
ram,metallifodinas fuas non contcmnendas Palati- 
natus jam olim habuifle probari poteft : etfi hoc \ 
tcmpore minus exerceantur , five quod idonei re- 
demptorcs defunt , five quod jam exhauftas negli- 
jppendic. guntur. Itain vetuftifllma locationc Anshelmi Ab- 
Ortyti. b ac j s Laurishamefis circa annum mxciiii. legitur: 
DeWetZjenlochdecurtib.&c.<De monte autem ubi argen^ 
tum foditur 1 . marca, 0* de mercato x x . marCA. Anna- 
les.Dommicanoru Colmariens fub anno mccxci^ 
annotarunt > Mineram auri apud Heide/berg inven* 
tam. In OttonicaSilva apud Reichenbach,fubCo- 
mitatu Erpacefi,<iitiflim* vcnce ptumbi aparuerunt: 
et ferraria: pluribus locis officinas fertiliflimx , im 
^ quibus 



Digitized by Google 



P A 1 A * I K M . 87 

tiuibus ferrum tamfufile ( fornacibus pyralium five 
ftubarum magnis &c minoribus effingcndis aptifli- 
mum) quam du&ilefive cufHe laboratur , perpetuo 
opere>nunquam refrigcfcentibus caminis,ingenti 
colentium fru&u defudant . In Strombergenfi ter- 
ritorio abunde reperiri fodinas atris , ferri > plumbi, 
argenti,necnon marmoris nigri,&: chryftalli,com- 
pertum eft. Et de metallis in Hundsrucke audor eft Ctfmegr. 
Munftems. Vt non odofa fuerit conceifio mctallo- 
rum , res alias re^alis vocatur ) live fifcalis , a Fri- 
derico 1 1 . Imp . data Ludovico Palatino-Bavaro an* 
no Mccxxix.quam hocloco fubiiccrelubet. 

PRiDERicus Jccundus Dei gratia Romanorum Rex fimper Auguflui t 
tjrRex Sicilia. Dignum efi ejr confcntaneum rationi, ut hii qut ad exal- 
tationem nojlram votis fideUbus ejr fervittis preclaru afpirant , a murufitentia V 
nofira ampltora beneficta confecjuantur . Hac itatfr confideratione indutti unt- 
verfis Imperii fidehbus tam prejmitbus qukm futurts notum faeimus , quod 
nos attendentes fmceram fidem rjr devotionem, nec non & obfequta , que dile- 
eJus confangvineus nofier Ludvvtcut Dux Bavarie PaUtmus Comes Reni, 
maieflati mftre frequenter exhibutt^ ejr in antea poterit exhtbere, ex verajci- 
entia ejr de mera tycratttate noflra donavmus fibi ejr heredibus fitis ejr in re- 
ftum fcudum concefitmus , em£ genus metallt tam tn auro ejr argento etuttps 
m aliis , quod in terris patrimonii drfeudifui fuerit repertum , curn ommjure 
ejr uttlttate exinde perveniente , et quam nos ejr Imperium percipere debere- 
mus . Statuimus igitur ejr aucloritate regia diftrttle precipimus , ut nuffa 
unquam ferfona alta vtl humiUs , ecctefiafiica vel fecularis , contra hanc no- 
jitam coneefitonem venire prefumat j quod qui prefumferit , offenfam nofiram 
ejr gravem indignationem incurrtt, et pro pena temerttatisfiut Centum libras 
aurt componat , quarum medietas Camere neftrc> altera vero pafiis injuriam 
perfoiv/ttur . K^id hanc autem noftre donationis tjr concefitonis mtmoriam 
ftefens priviiegium wde fcribi ey figillo magntficentie nofire iufitmus commu- 
ntri . Hujus rei teftes funt Cunradus Ratijponenfis Epifcopus , Otto Frtfin- . 
genfis Epifiopus , Otto Dux Moravte, Palatinus Cenus Surgundie , Comes ^ 
. Cunradus de Sosburch, Genehardtts Landgravius dt Luikenberg, Diepoldus • 
frater eius 3 Anshelmus <Jl{arefcaUts de Etnfitngen, Ramungus de Svvabach, 
Utlbertus Lupus, Albertus Rindesmut, & alti quamplures . Ego Cunradus 
OUetcnjisEptfcopus & Spirmfts, imperiaUs aule CanceUarius, vice dommi Si- 
fridi Moguntinenfis fedts x^frehiepifapi & totius Germanie AnhicanecUarii 
recognovi. ^Ac7a fitnt hec anno Dominice Ittcarnationts mccxcix. 
IndtcJ.yi 1 1. regnante domino noftrd Fridertco Detgratia ittuflrifitmo Roma- 
norum rege femper Augufto & rege Suilie, anno regni etas in Gemautajeptt- 
mo.&in Sititiu vicefimo fecundo , felicitcr. 



■ 



*- Digitized by Google 



8S O 116 1 V ! S 

. — .. ■ ■ — — ' . 

sALIA RHENI DECORA. VINVM 
Rhenanum . GJkCons Lurlaberv . <sAra Bacchi. 
Salmonis captura . oAncorago 
pifcis* Alia. 

C A P V T XVIII. 

T s i confe&a pcriegefi noftra Pala- 
cina, segre a Rhejio avellor: neque fanc 
avelli me volens^atiar, nifi infignia ad- 
huc quaedam Rheni munera, dotes, de- 
cora, quae Naturse dono habet, calamo 
meo gratus accola exornem. Vinum primo /illud 
tot gentium gulis expetitum . Sed quia 

Bacchus amat colles — et alte 

Qjtfitis in apricis coquitur vindemia fitxis : 
colles & motes illi vitiferi primo nobis vifendi funt, 
neque hoc fine aliqua (ut ipero ) voluptate . 

Annales Francorum Fuldenfes , fub Anno 
dccclviii. ita habent : V/Ha qmdam haud procul 
ab urbe Pinguia fim esl , Capvt Montivm vo- 
catu, eo cjuod ibi'montes per aheum Rheni fiuminis ten- 
dentes initium habeat 5 quam <vulgus corrupte Camvn- 
t 1 nominare filet . Quo loco manu minime recen- 
te, neque unius fiaeculi, ad marginem quidem no- 
men eius villas annotatum video , Gtmunde 5 Mon- 
tibus ver6 illis Rhenum includencibus interlineali- 
ter fuperfcriptum , Mons Lurlaberch . quod vel unu 
indicii teftimoniiqj fatis fuperque efle poterat : nifi 
accederet abeodem (quantum colligo ) asvo, Poc- 
tac etia Germani nominc Marner locus , in can- 
tilenis Teutonicis circa setatem Friderici Imp. II. 
conditis , verficulo xxx v 1 1 . ubi Rhenenfes po- 
pulos perftringit, inter alia ita cantillantis : 

f Stad vf fiad abe in vvechfet vvin , 

In 




Digitized by Google 



uStror. 1 1 1 
£i*i. ij. 



Palatinje. 89 

Tn dienet ouch des Rines grunt. Et mox: wmg^ 
Wt. ^Der Tmelunge hort lit in dem Lnrlenberge /// bt . 

Ait, ingentes Ditis thefauros in monte illo Lurleio 
latere , imde etiam in fundo Rhcni aliqua utilitas 
percipiatur : qua de re paullo antc diftum eft . Id 
vero nomen neque unde ductum lit , neque an ad- 
huc hodie in ufu lit , fatis fcio : hoc lcio , inter me- 
dios illos montcs ad dextram paullo infra Wefaliam ofcr.*«fd. 
aliquos ibfle, in quibus fine exemplo mirifice rc- 
fonabilis Echo eo nomine ( Panas , Sylvanos, O- 
reades ibi habitare olim patarunt ) nautarum vel 
pratereuntium lafeivia lacefli &C inclamari foli- 
ta,' voces fonosque omne genus non tantum cla- 
riflime replicct, fed varie multiplicacos reddat & 
rcmittat. De guo Conradus Ccltes alicubi ita mc- 
minit : 

Sed cum perventum ejl obliqux ad cornua vallis 

Quam rapidus vortcx fiva% Syrtis habet : 
Pbxquc repercufiis Jpecubus reboab/t ab altis , 

Fertur Sylv/coLts quos habitaffe Deos : 
Quaque Jioi c&cos rncmorant qu&fijfc mcatns 

Khenum , ct fub tcrras fertur habere vias ; 
^Atque aliis dicunt tandem regiontbus ortum 

Largifiuos fontes amne crcare Juo : 
Ceu Graii memorant Jubter labentia terris 

Flumina apud Siculos fontibus orta novis : 
■kffrV pater alme tuo y pofco 3 Jis numine prxjens, 

J^Q^navem reffuo Jorbeat unda Jreto . 
Et Bcrnardus Mollerus m defcriptione Rheni : 

Q^Cons Jubit ad dextram Rhent : dejpeclat in undas 

Sub latebris Echo quem rejonare Jacit . & c . 

Quod &: utrumque, tam Rheni ibi deliquium vc- 
lutique abforpti interitus , quam admirabilis ille 
Echo , inter Rheni rariora ornamenta adeoque mi- 
racula referri poterit . 



/». 1 1 r. 
p*g. 14*. 



M 



90 Oricines 

Etfi autem toto omnino Rheni tra<5tu , a fonrc" 
primo ad Vbios ufque, optimi &c generofiilimi vini 
ingcns Dei beneficio fit proventus, quatus ufquam 
in orbe exculto reperitur > et pradfertim qua monti- 
bus illis Lurlcicinis anguftatus includitur Rhenus , 
vere continua quxdam 6C perpetua vinca dici poi- 
fit: tamen flos Liberi patris omnium judicio lauda- 
tifllmus, eaet unicaparte ditionis Palatinxm mon- 
«ac^ara^. tibus illis nafcitur,qu# a Baccho nomen haberc,ad- 
eoqj Bacchi aram lonarc, non abs re omnibus crc- 
ditur. C. Celtes code loco, amicam a vino arccns: 
Prdfirtim qua collis babet, qui nominis au&or 
Vrbi esl , de Baccbo nomwa clara gerens . 
Et Mollerus ibidem : 

QjlfC/lle quater pajfus , fmul ac Trajana recedunt 

Culmina, Bacbracum gurgite Uvaferit . 
Diciturbdc Baccbifides: fert montthus arccm> 
Inftdet opptduli mcenibus ipfit fitt . 
Quod enim apud idoneos au&ores veteres nulla lo- 
ci huius mentio nequc veftigium haclrenus apparet, 
eius rei caulfam elfe puto, quod licet neque loli vi- 
tio neque aeris mtemperie tcrra Gallia autGerma- 
nia vitibus careret , Romanorum libidine opprelfis 
provinciis vites colerere diu non liccret, ut vel Do- 
mjriani apud Tranquillum cdidra probant: Ne quis 
in Italia wvellaret , utque in Provinciis vineta fucctde- 
rentur \ reltcia , ubi plurtmum > dimidia partcs . Qu o d 
DevittA- Philollratus nimis universc retulit : cLfjLmXxg ti /jun 

i°f 3 ^J'^ Q^T^HV 67J , TOig 7T€CpVTdjjU,iVCLg (h' CWTM QMWxluV . 

Provincialibus enim hoc interdixerat , ut ibi Ioni- 
bus hmxAjt , y&i <hQ&cLj tLlv ynv > Y&j fjcri <pvTiVi^rou{ . 
Quod bi apud fequentes Principes obtinuiffc credi- 
bile eft. Vnde velut pro re nova &: infueta, Eutro- 
pius dc Probo : Vineas Gallos & Pannonts habere^) 
permifit . Et Vopifcus : ynum fane fiiendum efl> quod 
(jermani ornnes cum ad auxilium effent rogati a Procu- 

lo y Pro- 



'utton . Do~ 
ntu.c. 7. 



\l.C4f. 17' 



P A L A * 1 H M. $1 

lo y Prdbo potiks perfiruire matiierunt , nfuam cUm Pro- 
rulo aut Bonqfi effe . Germanis omnibus & Galtis hinc 
permifit , ut vites haberent , vihumque conficerentj * 
Tardius igitur,'poft Ptolemaei & Antonini aevum, 
Bacheia iftiQmunera & altaria innotuerut , et con - 
dendo oppido afcique caufam dederunt : de quibus 
tamen fama tam vetufta apud accolas , et opinio a 
atribus ceu per manus accepta y non plane dc ni- 
ilo habenda videtur. Quis enim alias durum ru- 
fticumque hominum genus, qiios vere petrones ru- 
picesq; dixeris, fubornaflet , utnobis perfuaderent 
(quod ipfi quidem firmiter credunt) extareprope 
ripam fuam in Rheni alveo faxum ingens quadra^- 
tum , et fere in arae modum a Natura efformatum. ? 
quod etfi unda fere" fempef tegitur> tamenper in- 
tentiorcm Solis seftum aliquando deficiente flumi- 
ne retegatur : quae res ut certum fignum praebet o- 
ptatiorix vindemise, viniqj maturioris folito 6c me- 
racioris 5 ita folitos veteres , pagana fuperftitione^ 
imbutos , quarido id eveniebat , confcenfo ilio faxo 
Libero patri ibi facra facere : inde BacchiAram 
di&am (ipfi Atiaris faxum hodieque vulgariter vo- 
cant) quavisfponfionecontenderint. Quidfifcif- 
fent, eiusmodi crepidines , eminentias, i^o^af , faxa 
in mari protuberantia> antique Arasdi&zs ? Virgi- 
lius ipfe docet : 

Saxa vocant Itati y medtis qUA in fiu£libus y A r a s » 

Et pluribus probat divinus illc Scaliger, ad Aufonii , A*fi*.tik 
illud : Defirtus vacUis , filisque exerceor aris . 
Vt fic efTet illa in Rheno ara Baccho facra: noquod 
alii putarunt,aliqua in monte,qui fanum S. Wefn- 
heri ( fuit is puer ab irtiprobis Iudaeis clanculum ne- 
farie interfectus & excaf nificatus ) fuftirict , ara vel 
delubrumBaccho pofitum* 

Sed quidquid fic de loco , ipfc quidcm vitiutn 

M x 



Digitized by Google 



O \ I G I N E S 

fruftus fuccusq; racemorum ne&areus , ncc ntfi fa* 
tuo palato difplicerc fuftincns , praefcrtim ubi ignc> 
■g»; jncameris (novaarte') paululum domitus fueritj 
^ am ' ut cum patre fuo ttujo^mV vere dici poflit , dignif- 
fimam tyaeo fobolem vel fine notoribus f<? abunde 
probat. Calluit, quid illa pofTet , magnus Princeps j 
^A^^uk. ^ vcra fcrik^ ^Eneas Sylvius , tunc Epifcopus Sene- 
u.c*f.i6. fis , de Wenceslab Rege : Norinbergenfef cum hinc 
jumjurandi religionem vererentur , inae vim Palatini 
timerent , legatos ad Wenceslaum mittunt , cfuife jura- 
mento fihipetunt , ac fi necejfe fit , auri viginti millia 
nummum in eam rem ojferunt. Rex auditis legatis , li- 
beros Norinbergenfe/dicit y ficurrw quatuor tradat onu- 
fios vino , quodBacharacenfi njocant , hoceil inter Rhe- 
nenfia 'uina (ut putant) optimum . Nec plura addo , 
ne vini laudibus arguar quod olim Homerus. 

Neque etiam praetcreundus nobis , inter Rheni 
munera , infignis ille laudati faporis pifcis , et ( ut 
HAUfeU. Aufonii de illo vcrbis utar ) dubu faclurus fercula cce- 
na ] quem Rheniadvenam civem Fortunatus fignan- 
tet vocat : civem quidcm , quod plurimus in eo ha- 
bitct , ct capiatuf y advenam vcro , quod alibi na- 
tus , et ab Oceano illuc advenerit . Marinus enirrb 
ofigine pifcis eft , et limpidis dulcibusq$ fluviorum 
aquis, in quos advcrfis nifibus primo vere amat a- 
fcendere , demum mitcfcit , ct palato arridet ( ut 
cumMartiale dicam) 

jEquoreo dulces cum fale pafius aquas . 
Sed neque in omni mari , fed ifi folo Oceano repe- 
riri falmoncm cxperientia teftatur. In Meditcrra- 
nco fiquidcm mari nullibi vifum aut captum con- 
ftat. Quade caufa ncque omnibus in fluminibus 
* fuu degit , fed iis tantum quas in Oceanum illum de- 
T £^u%. fluunt: ut in Aquitania Garumnae 8c Dordonae , in 
At* Gallia Sequanse & Liecris, in Anglia Tamefis * , in 

Polo- 



Digitized by 



I 

P A L A T I N yfi . £ J 

Polonia Viftute , alumnus eft ; fcd ante omnes iil 
Gcrmania Rheno farailiaris. Idcm Fortunacus dc 
Gogonc Domeftico : 
> Si propeftuclivagi remoratur littora Rheni > 

Vt fatmonis adeps rete trahatur acjuis . 
Idcmque in Idyllio de Navigio fito, Rcgum Childe- Lit.x. e4p 
bcrti & Sigeberti recreationcm c pifcationc illa a- 
pud Antonnacenfe caftellum defcribit: 
Deuiojue dumprjtfunt Reges inftdibus auU, 

oAc menfi offtcio prandia feftacolunt ; 
Retibus adfbtciunt quo falmo fafce levatur: 

Et numerat fifees , cum fit in arce fedens . 
Rexfavet in menfa, refilit dumpifeis ab unda, 

Atcjue animos reftcit , quod fua prada vemt . 
lUicfaufta videns, hic Uta palatia reddens: 

Pafeens ante oculos , poft fovet ora ctbis . 
Prafentatur item menfi Rjjeni advena civis , 

Turbaque quo refidens grattficatur edens . 
Et his duobus fcre folis , quod iciam , Aufonio in- 
quam &: Fomtnato , pifcis ille nominatur . Pofte- 
riorcs alii Efectm •dixerunt , et poftremi Exotum , et • 
Ificium . Dcnique in GlofTario veteri Anglo-Saxo- 
nico lego : Tficius vel Salmo , Lex. Quo nomine ~- 
nos eum appcllamus tum demum, ^uando fub Au- 
tumni tcmpus reli&is nuviis iter fuum ad Oceanum 
rclcgit , quo quidcm captura cius uberrima efle lo- 
let. In Palatinatii fanc utroq; tcmpore ca noa de- 
cft; curri falmones non folum in Rheno certis gur- 
gitibus colle&i deprehendantur , fcdetiarn in Ni- \ 
crum, adcoquc dulccs rivos Nicro illabentes, aqua? 
dulcedinc alledti, frequentes penetrare folcant . 

• • ..\ . 

Sed quid dicemus dc alio Rheni five civc (ivc 
holpite? quem Ancoraginem nominat apud Caf- ^-"«r.xu. 
fiodorum Senator: Pnvati esl habere quod locus con- ' Fif *'*~ 
tinet: in principali convivio hoc decet exquiri , cjuod vi~ 

M 3 



Digitized by Google 



f 

» 



94 O * I G I N E s 

Jum debeat admirari . Dcfiinct carpam Danabius , a 
Rhcno veniat ancorago , exdrmifion Sicula quibuslibct 
laboribus ojferatur, Hrutiorum marc dulces mittat acer* 
nias , Japori pifics dc diverfis fintbus aferantur > Si 
coniicere licet, nomen apud Latinos ei datum pu- 
tem a moribus , quod anchorasritu roftrum folo a- 
Sesiig.ua, renisque infigat : quod eft i^fuSrivvu\ 9 a cuius con- 
j?;* trario 'E|o)^ov illa ditSta . Vnde Hifpanis Porcus 
tfflarintis olim di&us , ut hodie Italis Porceietto , 
quod os habeatporcino non abfimile. Quo pertinet 
lh x % l locus Ifidori : Porci marim, qui vulgo Suilliy qui dum 
tfcamquArunfjnori Juis tcrramjub acjuis fodiunt . Cir- 
cagUttUr enim habent oris officium : etmfi roftrum are- 
nis immergant , paftum non colligunt . Quibus verbis 
&«*t. praeterquam quod Sturionis naturam 8c morem a- 
Gaiiica» pertifllme defcribit, et Mafinum porcum in Hifpa- 
nia vulgo Suillo didu ipfe Hifpalenfis teftatur; con- 
fe&um eft eum ipfum efTe, qui hodicque in Hifpa- 
nia Solleo aut Sulio ( is autem eft Sturio nofter ) ap- 
t>tfifdb. pellatur . Rondeletius rei pifcariae fcitiffimus, huc 
*" a,lu quoqj origine aequoreum, verc ineunte dulces flu- 
vios confe&ari ; ct prius cxiguum , in illis demum 
faginatum , in fuam illam molem cxcrefcere 5 et i- 
Dfiffi mum Acipenferem effe docet, illum Romano- 
rum menfis tantopere expeutum & seftimatum , 
Lik 1*. Pliniotcfte : Apud antiquos pifiium nobilsfitmus habi- 
€ 't ' 7 * tui acipenjer. Sed neque is Rheno aut Nicro no- 
fter infolens, et hoc privilegio notabilis , quod — res 
t*vt**i* fifii esl, ubicuncjuc natat, et extra commercium pofi- 
tum , ad aulam menfamq* Principis continuo defer- 
re pifcatores tcnentur . Adco vcluti fatidice a Mar- 
Xtnlfu tiale di&um, et lex illis data : 

aAd Pallatinas acipcnfim mittite menjas : . 
oAmbrofias ornentj muncra rara dapes. 

Verum hasc gulas iritamenta relinquo,ubi hoc 
1 . tan- 



Digitized by Google 



tantu addidero,pra:tcr ifta a Natura munera, quid- 
dam etiam d\x ratronts j ndicii veterum opmio- 
neRhcno tributum , dum prolcm rcccns natamGcr- 
mani ad cum fcrcbant,clypeoque impolitam utftdis 
commirfcbant : ii ab hts abnpcrctur, pro adulccri- 
na habendamj (I innatarct, vcre (uam. Quacaufsa 
Nonnus ^s^yatctov agnominat, quali judicem vin- 
diccmt]; coniugii : et Nazianzcnus , —djfyiog Vtiva 
x&S-: Ajpotg. quod Claudianus : St cjuos nafcentes 
cxplorat gnrgite Rbenus. Scd d>C hunc defero , ct ad 
Nicruni tatidem rcvcrtor . 



NOFsE C IVITATI $ ET ARCIS 

apud Manhemium vetuf per Fridericum III I. 
Eleciorem Palatinum fundaU aufbtcia . 

C A P V T XIX» 

e r e n i s s t m v s Princeps Fridcricus 
Ele&or Palatinus , intcr ca:tera laudati 
Principismunia, quibus jam indc apn- 
mis gubcrnanationis fuae aufpiciis per 
omncm ditionem fuam res divinas hu- 
manasq; rite & ordinc diligcnter procuravit , tem- 
porum horum miquitatem &C crcperum rerum pu- 
blicarum ftatum conlidcrans , ad pradidianum ca- 
ftrum cxcitandum, novumq; oppidum conflua: un- 
diquaqiie hominum piorum multitudiin recipicn- 
dx , animum adiecit . Eique rei idoneum cumpri- 
mis 6c propc mcomparabilem locum confpicatus 
ad Rheni Nicriq; confluvium, qua vetus &; nobile 
caftellum , cum pago Manheimii nomine inde a 
Carolinis tcmporib. noto> teloneo duplici fruduo- 
fum, piscationecV: vcnationibus amocnum,ha<Senus 
in deliciis fuit; rc diu multumque deliberata,ct ac- 
4B> cerfi- 




$6 Origines 

cerfitis artificibus tam aquariar quam a:dificatoria5 
rei peritis , materieque omnt neceflaria dudumpro- 
vifa , quod felix fauftumque iit , xvn. die Martii 
anno lalutis m dcvi. bonis avibus arduum 6c lau- 
dabilc opus eft adgreflus. Pridie enim cum coiuge 
veneranda, filioq^ natu maiore iibi cognomine nu- 
per e Gallus revocato , et le&a procerum caterva co 
profe&us s fummo mane in locum operi deftinatu, 
jamque in futuras molis formam fulcis acris defcri- 
ptum &c urbatum, fe conferens,inque ipfo ripas ex- 
tremo , qua virides Nicri undas cceruleo finu Rhe- 
nus pater excipit,fub papihone eredtofuos congre- 
gatos tenens , a fuperni Numinis mvocatione ( line 
cuius opc nil recte incipi , nedum confieri didicit) 
aufpicium fieri voluit. Cum per Evangelii mini- 
ftrum c Pfalmo x l v i . copiofo 8c appoiito fermone 
explicatum fuit , an tte, quatenus Chriftiani, quibus 
omnis fpes & folida fiducia in Deo , ceu rupe fir- 
miflima &C arce inexpugnabili repofita elTe debec , 
sedificatis munimentis & fubftruclionibus terra fa- 
€tis , et opcribus manuum fuarum, fecuntatcm fuam 
comittere debeant : quid itemin novis oppidis con- 
dendis fundatoribus potiflimum curas confilnqj efle 
debeat . Tum calidae prcccs ad Dcum fuix , qui 
furgenti oppidulo pro Ecclefise & pofteritatis com- 
modo , fucccflum &C profpcntatem coclitus largiri, 
locumquc fibi proprie votum &c dicatum bcnignc 
accipcrc &c facrare dignarctur. Eo peradto Prin- 
ccps papilionc cgreflus , quamvis imbre largo & 
ventorum vi proccllofa infolitum ftrcpente, manus 
ipfe primus operi admovit j arreptoque farculo , cir- 
cumfufa & fpe&antepropeinnumcrabilihominum 
turba, fcrobem quadratam ceipitc abrafo infoditj 
in quo laxum quadrum fupernc incifum & excava* 
tum depofuit,eiquc imaginem fui vulcus in auro fa- 
bre exprcilam , cum die & anno rei qua: gerebatur 

infcri- 

V 



I 



P A 1 A T i N A . $7 

infcriptis > dulcifllmi fui nati> ceu amabilis ctiius- 
dam Iuli , manu imponi moxq; operculo ad id apta- 
to contegi votuit. Quo fa&o omnis comitum ma- 
nus certatim > ceU figno dato > ita ut erant palliati 
gladiisque accin&i > et his ipfe Princeps permixtlis> 
ad inftrumenta fofforia provolare , et vehiculis ma- 
nuariis (genus eft una rota volubile> duabus anfis du- 
£Hle>arnpIius quamhumeris recipi &: geftaripoflit> 
materise facilc quovis provolvens ) tantum cefpitis 
& tcrra* aren2eque>miro quodatn animi ardore & 
pulcra contentione tam impigre congcrere > nihil 
aut pluvium rorem folique lubricum aut ventorum 
intempetiem morata > ut di&o citius non tantum, 
fcroberri illam cum faxo operiret,fed veroaggcrcm 
8£ tumulum non exiguum extolleret & accumula* 
ret . Atq; ita opere cum bono Deo inchoato > illud . 
deinceps urgcndum & pcrficiendum mercenariis 
feflorum turmis magno numero colle&is traditunt> 
& demandatum fuit. Princeps autem cum fuis in 
arcem regreflus > prandio liberaliter inftru&o com- 
militones fuos comiter excepit , nec minus fermo- 
num ingenua fuavitate quam flore Liberi>quem 
producit ea ora inprimis generofum > benijgne re- 
creavit ; omnibus ad honeftam hilaritatem frontcm 
explicantibus, deque cocpto tam laudabili , quod ex 
veteri formula bonvm factvm ,fi qua futura eft, 
pofteritas grato ore predicabit , huicce noftro xvo 
gratulantibus, nec non nomina fua ad rei memori- 
am in charta confignantibus. Itavafa conclamata> 
et Sole declinante Heidclbergam eft rediturn : nihil 
interea & ventorum pertinacibus flabris > et altcr- 
nantibus nimbis remittcntibus . Quod utrumque 
non nefciis,quantum et hi olim legioni Chriftiano*. 
rum Keraunobola? a Dco prccibus impetrati > et ilH 
Conftantino Magno in przelio cum Tyrannis anci- 
piti commodaverint, non nifi prp argumento Divini 

N 



Digitized by Google 



O !t f G I N E S . 

' favoris certo •, et omine dextro Jibuit iriterpretafK 
Et ne quidquam vetuftatis ignoremus , hic eit 
fllelocusveteris Germanias,in barbarico trans-Rhe- 
riano qua ( Aufonii verbis ) Trancia mixtn Suevu^tSLin 
nobilis : iil quo ( nefcio an nt>n ante hunc & alii) 
Valentinianus certe, eum eius filius Gratianus Alc- 
manos Suevosquc non procul inde ad Nicrum &C 
Lupodunum indigna ftrage afflixiffet, quo ardtibri 
ceu compede illos contineret,improbo militum la- 
bore munimentum collocavit: quodconftat ocula- 
to teftc & fide digno fcriptore Ammiano Marcel- 
Likxtvm. lino, tunc in caftns Romanis ftipendia faciente : ut 
alibi eft a nobis pluribus expofitun-L, Verum Au- 
gufti iliius operis >poftquam exturbatis Romanis il- 
le locus non diu poftea in Francorum jus rcdiit, 
, Theodeberto &C Sigiberto potiflimum Auftralis 
Francia: potientibus, nullum fere hodie veftigiuirL, 
fupereft 5 nifi quod eo ipfo nonnunquam vetuftatis 
tenues reliquia:, & numismata vilia hodieque repe- 
' riuntur, et lapis vetus fabre fculptus ibidem erutus, 
nunc puteo ante Curiam aptatus cernitur, recondi- 
tam paganici facrificii (Tavrobolivm illi vo- 
cabant ) memoriam repra^fentans . Quar utut ha- 
fceant, nos quidem ifta non paullo melioribus ( ut 
credimus ) aufpiciis orfa pofteritatis memorix hisce 
commendamus. Hle enim ut per iniuriam vcxaret 
quietos & innoxios, regendi cupiditate alicno folo 
jugum imponere tentavit. Nos ut avitam liberta- 
tem tueamur, et religionem finceram poftcris illi- 
batam cofervemus , ut a meditullio Germania* vim 
omnem extcram avertamus, verequepro aris (utdi- 
citur ) & focis neceffarias defenlionis &c r fectiritatis 
crgo nidulos nobis in noftro coagmentamus . lllo 
ut antiquis dominis &C indigenis profligatis, impi- 
um militem &C avidos colonos inducere.t. Nos ut 
cxulespios, aliunde. immcrito ceu.tempeftate qua- 

dam 



» Digitized by 



PalatinjE. 

dam eie&os, comiter recipiamus, ex pomceriis no- 
ftris hofpitia novaparamus,fedesquepetitas affli&is 
&C extorribusofferimus et concedimus 5 Vc comer- 
cia omnis generis publico bono juvemus,pafcua 6c 
agros vineasque noftras in plateas &C domos ,fa:pes 
& ovilia noftra in muros & portas commutamus. 
Vnde ceuin re maxime pia 8c humanitatis plena, 
optimeqj in publicum confulta , certum favorem 
&C perpctuum prarfidium Dei opt. max. nobis in- 
dubitanter audemus polliceri . 1 

Et ha:c , qua; confeftim Doft ipfum a&um , cui 
non tantum cujTi^g fed & (yvizy& interfui,confi- 
gnavi , memoria: pofteroriim in videre nolui . Eric 
cnim ( Deo fortunante) etiam Manhemii iftius novi , 
five quo alio nomine futurum eft, olim aliquando 
origo antiqua : dc qua reperta , fi qui tum mea ha:c 
legent, non minus gaudcbunt , quam nos de aliis hu- 
iusmodi vetuftis,hac~tenus indagatis St inventis,fo- 
liti fumus . Et jam vidcre eft non tantum ingentem. 
ambitum civitatis vallo foffaqj cin&um , fed 6c in- 
tus minas opcrum diverforum, tam publicoruquam 
priyatorum , praecipue ver6 portam perelegantem 
ad Nicrum fpe&antem, cum hac infcriptione : 



QVOD FELIX IAXIT lEHOVA. 

FRIDERICVS iril, ELECTOR 
PAL. RHENI. DVX. BOIARLE. ETC. 
E. VETERI. PAGO. MANHEIMO 
AD. RHENI. NICRIQ^CONFLVVIv 
IVSTA. SPACIOR. DIlvJENSIONE 
NOBILEM. VRBEM. MOLITVS 
VALLO. FOSSA. MVRO. CLVSIT. 
PORTAM. BONIS. CIVIB. APERVIT. 
Anno Domini MDCX. 



pfortc. 



Scquitur infcriptio ubclla in fundamcntis pofiw . 

N » 



Digitized by Google 



ioo Oblig i n fc $ 



r 

— — — 



Q^VOD FE-LIX FAVSTVMQVB SIT. 

FRIDERICVS 1 1 1 1. Palatinus 
Rheni, S. Rom. Imp. Archidapifer 
& Princeps Ele&or, Dux Boiari<e etc. 
In notifs. ifto pugnacis Franco-Sueviai 
veteris folo, adKheni Nierique con- 
fluetes,quoVALENTINlANVS 
Imp. Aug. vexandis olim Germanis 
munimentum fibi celfum & tutum a 
primis fundarat aufpiciis: quod tameri 
in Romana poteftate non perennavitj 
fed Francorum juftioribus armis non 

diu poft cefsit,MANNINHE MI 
nomine notum , et in jus Palatinum 
tandem venit : Ipfe haud paullo me- 
lioribus aufpiciis , ad fuam fuique po- 
puli et patriae tutelam, arcem nrmifs. 
cum propugnaculis & oppido, de no- 
vo a fundamentis extruere coepit: 
quibus ipfe fua manu hancce tabella 
una cum primo imoque faxo & cespi- 
te impofuit. XVII. dieMartii 

MDCVI 

CHRO- 



Digitized by 




CHROXICOtf BREf^E ClVl- 

tatis Heide&ertr* . 

C A f V T XX, 

i h i l cft quod libcnrjus faccrcm., quarrt 
uc hanc Palatinatus Rhenani metropo? 
lin > in qua tota jam quinque igftra latis 
commode degens > actatis meae cbt/uw o- 
mnem Palatinis minifteriis impendi * 
plura intcrim ( per Dei gratiam ) fecurjda quirn ad- 
verfa expertus , fcriptis etiam meis quam ornatiifi- 
mam & celeberrimam reddere poffem . Quaecun- 
que igitur gefta memorabilia eius expredam men* 
tioncm habentia > extra res Palatinas ordinarias* a- 
oud idoneos fcriptores ha&enus velut aliud agens 
feperi, ealicet non adeo multa hoc capitc coJk&a 
in medium conferam; abeo potiflimum tcmpore* 
quo Bavari Duccs fldquifitam per connubium Pa- 
latinam iftam ditionem tenuerunt. 

MCCXXV, 

Ludovicus Dux Bavaria* Ottonis Palatini 
telfpacenfis F. a Friderico Imp. Palatinaxura Rfee- 
ni confequutus , caftrum (c Dureum HeideJbergj 
etcomitatum Stalbuhel, ab Epifcopo &C CapituJo 
Wormatienfi, pro fe filioque fuo Ottone, &c Agne- 
te Palatina eius uxore, dc novo in feuduin accepit, 
Vtde Origm. parte i. cap.io* 

MCCXXXY. 

Hcnricus Rex Friderici JI. Imp* Fvcontra pa- 
trem criftas crigcns, ab iUo iq ordmcm redigitur* 
ct captus Wormatias primura , dein Heideloerg* 
cuftodiendus traditi*r Ottoni Ludovici F. Palati- 

N 3 " 



Digitized by Google 



to% O k I G I N fe s 

no , credo ut Gaefaris judici . Idque efl annotalurfr 
d Math&o Pari in Henrico III. fol. 401 . Tritbemtd 
in Chronico Htrfaug. Brufch. de Spift. Worm.p. rift k 



mcclxxxviii. 

Rudolfri Regis temporc fa&a eft maxima aqua- 
rum inundatio , qua maior non fuerat vifa a viven- 
tibus . Heidclbergix miilti funt fubmerfi , et eo- 
dem anno civitas fuccenfaeft. In Traje&o fupe-; 
iori ih proceifione folemni fradtus eft pons, et plus 
quam treccnti homines funt fubmerfi . Similc con- 
tigit Francofordix in ponte Mogoni . Ratisponx 
etiam cathedralis ecclcfia totaliter combufta eft : et 
Lubekac fimlliter dic fancti Barnabx . Ita habci 
Chronicon m . s . *Monachi cuiusdam Saxonis , iedu- 
tlum ab O.C. ufque ad annum mccccxxiii. im* 
*Bibltoth . Palat. 

M C C L X X X V I 1 1 1 . > 

t 

Sequuta eft transa&io inter Ludovicum Pala- 
tinum & civitate Heidelberg fuper pctitione (quam 
vocant) ad c c c c. libras Hallenfes . Cuius tenor 
fuit talis : Nos Scultetus , Scabini, ac univerft Cives 
in Haidelberch , tenore prefenftum profltemur y quod cum 
fereniflimus dominus nofler Ludovtcus illuflris Comts 
Palatinus Reni Dux Bavi)arie y infleclis hoftris defecli-- 
btts, quos JuflinuimuSy hanc nobis grafiam fecerit, quod 
in proximo fefto Beati Martini & in fubfequenti termi- 
%ab no pro peticione* quolibtt anno dequadrihgentis libris 
HaUenfibus ftare vult contentus : nos. e converfo promifl- 
' mus & promittimus per prefentes , quod ei eandem fum- 
mam quadringentarum librarum annirflngulis in diclo 
termtno perfbfuamus , dantes ei in teftim&nium prefens ■ 
fcriptum . Dat. Haidelberch anrio Dom. mcclxxxix/ 
xvi. Kal. Martti . Appcnfum eft figillum in cera J 

flava 



■l 



Digitized by 



. ' k t X t I N M. *0J 

fiava, habens aquilam lino capite, cum litteris : S i* 

tlLLVM CIVITATIS HaIDELBERCH. 

MCCLXXXXII. 

Minera auri apud Hcidelbcrg invenitur . oAti- 
hales Dominicanorum Q>lmar. editore Vrftifio . 

M C C C X X X . 

. : . • I . .• i , 

Paullo ante Wiclevi tempora Eckardus Domi- 
hicanus Heidelbergae damnatur harrefeos. T)e aud 
Trithem. in d. Chron. Htrfaug. Foxus tn Htftor. Ec~ 
cleftaft. pag. 

i 

M C C C LX x v r , 

Sub Vrbano PP. et Vcnceslao Imp. fundata 
eft Academia Heidelbcrgeniis , Germanicarum an- 
tiquiflima, a Rupeiro fcniore . Vtde Trithem . d. 
loca. Iac.Wtmphcling. in eptt . German.cap. jtf. 
Irenicumlth. x-i. Munfter. lib . n i. cap. jj2. TDenify 
orattonem eleganfem de ea peculiarem D. Georgii Sohnti. 

■ 

MCCCCXHlt. 

• - . * , > 

Imp. Sigifmundus fuit Heidclbergx apud Ludo- 
vicum Eleci:orem,de qua rcita habent atia Vniver- 
jfiratis : Anno Dbmmi mccccXi i i i . in profefto 
Narivitatis B . Mariae Virginis,in meridie vel quafi, 
Dominus Sigifmundus Rom. Rex fcmpcr Augu- 
ftus , ct Vngariae &Cc. Rex, pcr modum infrafcri- 
ptum reccptus eft a Clcro, Vniverfitatc & populo . 
Primo populus Heidelbergenfis cxivit portam S> 
Petri cum candelis, viris &: fcminis eum fufcipicns. 
Dccanus , Cuftos , Capitulum & Clcrus opidi cum 
rcligiofis ante portam prxdi&am ab intracum fus- 
ccpcrunt, Decano portantc cruccm aurcam , Cif- 
' ftode cercam monftrantiam 3 et feniorc Canonico, , 
.. . N 4 



Digitized by Google 



IQ4 . O K l C 1 N l 9 

eodem modo fub porta dato ofculo. Regi^urn cru* 
ce de equo defcendenti cantores collegji ccepemnt 
aka voce > Advenifti defidcrabilis &Cc . Quo linito in- 
ceperunt Refponfum : luftum dedstxit Dominus per 
<vtat reclas> continuando ufijue ad Ecclefiam S.Spi- 
ritus . Qui Rex Ecclefiam pro tunc lion intravit > 
fcd caftrum afcendit cum domino Duce Ludovicof 
cjui hora vefperarum defcendentes vcfperis interfue* 
runt apud S. Spiritum. Velperis finitis pro tunc 
Dccanus Theologix Doftor in confpe&u Regis> 
Vnivfrfitatis & totiuscleri fecit collationem folem- 
nem,' pro themate fubfumens ; Regem honarifica- 
te: in fine Vniverfitatem & Collegium Regij»ta- 
jeftati reeommendans ♦ 

MCCCCXV? 

Balthafar CofTa , in fchifmate Iohanne* PP . 
X x i 1 1 . dictus , a Concilio Conftantienfi depofi- 
tus , Heidelbergam primo , deinde Manhemium in 
carcerem ducitur ; ' Ita in ehts vita notarunt Tlatina > 
*MaJfomu : et Chromcarii alii , Trithem. in Hirfaug . 
Chron. Belgicuni fol.jjj. Anjentin. foL 6jo. FuU 
gofius lib. vi . Bxemplor. cap. uit. Vidc Philtpp .; 
Camcrar. lib. i . fubfkinjar . cap. *7. 

MCCCCIXII» 

Fridcricus I. Pah Ele&or vi&is captisque apud 
Scckenheim tnbus Principibus* fibiinique adver- 
fantibus , triumphans eos Heidelbergam duxit , et 
pro merito tra&avit. Vtdc^Inthemmmin etus geftis 
(f quA ibi plura annotavimus , adpag. 

■ 

MCCCC L X X X I. 

, Philippo regnante folennitas panegyrica Tor- 
ncamenti ( quod vocabant) fiVe naftiludidrum &: 
decurfionum equeftrium , Heidelberga; celebrata. 

fuit . 



• 

" Digitized by 



A L A T I M Jl. 



IOJ 

fuit . §lu& dtfiripta extat (uo loco , in libro vocato 
Turnierbuch . 

MCCCCLXXXVIItl* 

Maximilianus Rex Hcidelbergam tranfivit, Phi- 
lippum invifens . Exteptus ibi oracione Pallancis 
Spangel Theologi, nomine Vnivetfitatis : quam % rt- 
cudendam curavi Tomo II. Rer. Germanic. fol. 22/. 

• M D I I . 

Convocatio fit Principum , mandante Maxi- 
miliano Rege, apud Heidelbergam fub eodem Phi- 
lippo , contra Ligam Sotulariam (ut dicebatur) ru- 
fticorum , quibus eft juftis armis occurfum. Tr/- 
them. in Chron. Hirjaug. fecunda comfofitionis TomlL 

§ M D X . 

^P^/krkjnus Luth^rus a Conventu Auguftini- 
anorum monachoru Witcberga miflus eftRoftiam* 
ad negotia quaedam Ordinis expedicnda ; et iiu 
tranfituapud Auguftinianos Heiddbergae aliquadiu 
commoratus , homilias aliquas & difputatiohes ha* 
buit. O&ennio poft iterum huc diveftit Anno 
mdxviii. cum ex Comitiis Auguftanis, a collo- 
quio cum Caietano Cardinali habito , difceflillet , 
Thefesex Theologia & Philofophia tum v 1. Cal. 
Maii difputavit: qux extant Tomo 1 . Operum Wi* 
tebergas editorum. loh. Matthefius fcnbit, ipfum 
Anno mdxxi. Wormatia , qu6 a Carolo V t cita- 
tus fuit, itcrura huc veni(Te, et cum do&is concu- 
liflc . De quo xquc nobis non conftat. 



M D X L V I. 



, et Aca- 
,(ulccpca eft a 
Fride- 



Digitized by Google 



I G I N E S 



I06 O R 

Friderico II. Eleft. Palatino: <jjfl Qpgfeoovoo gotDQ- 
$nef> fcbos Bpiao^of Bfloooftaooo*. <*Auclor elt Sleida- 
nns y ex ejuo Tbuanttf annomvit . Scd interrupta eft 

woBmimtfgp^m, 808B9 5^^g & eicd^ 



M D X L V I I I. . 

Carolus V. hic fuit cum codem Friderico . 

M D L V I . 



Qtto 44enrk-us ft atim initio grlbcrnationis -, 
m cn fcMartiu , Q jf 0*$ ?. ~ M |y4Wfci u rtmi uuiulj - 

^-Acadcmianv e fundame nm 



-jmklte avi t & 



M D L X I I 



Maximilianus II. Imp. hac tranfiit men(%De- 
cembri , poftquam Francfurti coronatus fuit Rcx 
Romanorum , ct quidem cum patre Ferdinando, 
cxceptus a Friderico honorifice : erga qucm vicif- 
fim humaniffimum fe prasbuit . Secundo Anno 
m d l x x. e Comitiis Spirenfibus huc venit, una 
cum tribus Ele&oribus Ecclcfiafticis , menfc Se- 
ptembri . 

M D L X X I I. 

Hcnricus Valefius Dux Andegavenfis , Caroli I X. 
Regis Galliarum frater,a Polonis ad regnum voca- 
tus , in itinerc hac tranfiit, ct Fridericum III. 
Ele&orem invifit: inde in Poloniam brc- 
vis Rex futurus contendit . 



Google 



OMISSA QVyEDAM, SVIS 

LOCIS lNSERENDA. 

^ag.Lin. 

'<J, z<f. Brcthcimcnfis & Lcvvenftcflcnus , 

18. Bilftein, Scharffcncck — 
H, 33. Brandeburgici, et florcntc Acadcmia, 
16,* aV. Legend. Windogifti -patria . 
j 7 . Admarg. 1560. 

18. Admar^ cap 7. Chronico Laurisham fol.88 tribus.locis, cc 89. 90. 

19» >5- villacrtim rcgia & publica, 

x6 t iz. Malberg, Dtdnnbog, Pi.nckeb^. 

10, 19. Magno. Wipo in vita Cunradi Salici Imp . CoUrclo rt«<ih comttata Rei- 
prtmum per regionem Rtbuarforitm t Htaue ad io<.m/k -.11*1 duitttr A iun~ 
grani palatinm pervcntt : ubi pubttcw tbrontu rryahs ab anttijuu Regi- 
bm» et it Carolo pracipue lacatf.t , tottus regni archtjohum habctttr. 

40, z. Eicbi t Fiameresbetm apud Aimuinum , 

m6* 17. Tonneffc, Dunnefa. 

59. delc vcrliculos MartiaJis, qui commodius ftant mr p.94. 
•60 8 infine Cap. rcdnnus.quam dudumreiiquimus apud Commcnrcs, dum 
intcriora rcgionum, Ripuariorum comitatus , Htmnonim coloniis, 
Wofigi faltus lurtvamus. A Conflucntibus amvm ad Worm.ui.m 
(quo nos ifte cxcurfiis iam dcduxit) m tracY.i Rhcni habcmus ifti-, 
idquc au&oribus Antonino, Noticia, Tabula : 

Bontobiicc, Bodobiiga, Baudobiica, hod. ^Bopparf 
Vofavia. hod.QOBcjtf/ Cf Ofcmxfcl/ ad dirVerennam infcrioris Wc- 
ialix in Cliviis. 

Bacdli ara, q5ac$arad&, juris P.ilatini. de qua infa cap xvi r r. 
Traiana caftra (ut aliquibus vidctur ) qua: Gcrmanicc slud)t\a$<f0 

r>au',ctt/ vulgu iDrecfijsljauftn. 
Bingium , Pingaia rcccntionbus , q3.na.fn. dc quo aliquid fupra 

cap. xi. 

Magonriacum , Moguntia , ad Mogoni& Rheni conflucntcs, ulvi 
caftcllum olim Traianus pofuit , quod Sc hodic '€afrc(. 

Bonconica,quxfortc Rufhana Ptolcmaci , hod. Oppcubcim/ iuris 
Palatini . 

Borberomagus Vangionum, ad qucm imus. 
7 3 8 illa Ncmetum , una cum coniugc , tumulu fuum habct , ita infcriptum : 
' ' ANNO. DOMINI. MCCCLXXXX. IPSA.DIE. BEATE. IVLIA- 
NE. VIRGINIS. OBIIT. ILLVSTRIS. PRINCEPS. RVPER- 
TVS. DVX. SENIOR. FVNDATOR. HVIVS. ECCLESIE. 
ANNO. DOMINI. MCCCXCV. XVI. DIE. MAIL OBIIT. GE- 
NEROSA. DOMINA. BEATRIX. FII.IA. DVCIS. DE. MON 1 £ 
VXOR. ILLVSTRIS PRINCIPIS. RVfERTI. SENIORIS. E- 
LECTORIS. IMPERII. COMITIS. PALATJN I . RENI. ET . 
BAVARIE. DVCIS. 
77, 33. it* legendum : nominis , qui ad quinrum indc lapidc ortus apud vicum 
qucndam fto^eJpcpct didum , ifpam urbem Spiram perluit . Ita & 

79, 27. mcam ludibundus appcllarc 

80, 31. refcrtbe, incipit fub Comite tradhis 

81, iz. Notiriae, SaliSSo Antonino, 
84, 18. grumulis & ramentis veluri 

87, 39. Anno Dom. Incarn. mccxix. 
pi, 3 z. puer Chuftianus ab 

9 



• Digitized by Google 



Digitized by Google 



I 




Petri Pithoei IC. 
Obfervatio 

DE COMITIBVS PA- 

LATINIS, TAM GERMA- 

N I & QV A M GALLliE. 

■ 

EXCERPTA E L fB R O E I F S S I N C V- 
Uri | cut titulm : Memoires dcs Comres de Champagne 
6c Brie &c . Paris . 1581. et tn Lnittun* 
eonverfa per M. F. 

N VETERI HISTORIA FraN- 

corum primorum Rcgum quoties 
mentio flc Ducum & Comitum , 
nunquam equidem titulum illum 
Ducis acccpi pro dignitate perpe- , 
tua, qualem habemus hodiej fcd 
tatum pro gcncre quoda officii ct 
adminiftracionis, pro quo ipii Duccs facramentum 
fidelitatis prasftabat fuo Principi, qui illos deftitue- 
re & revocare poterat pro arbitrio . Ita intelligo 
quod Ado, Sigebertus , et alii fcribunt , Pipinum, 
Regem Auftrafia: habentem duos filios , nimirum 
Drogonem & Grimoaldum , maiorem fecifTc Du- 
cem Campania; , minorem ver6 Majorem Palatii . 
Quamvis tunc quidem verifimile fit in eiusmodi 
perfonis, conditionem Ducis grandioremquandam 
au&oritatem continuifle : neque ctiam precise ne- 
garc velim, illo jcvo aliquem Ducem obfervari pot 
fe hasreditarium; quod dicere poflumus de Comiti- 
bus Britannia: jam dudum antea, fub pofteris adeo 
ipfius Chlodouci . Dux igitur tunc erat , qui fub 
fe habebat provinciam aliquam , aut plures Comi- 
tatus. Ita enim annales Pippini ( qui poftea adglu^ 

a 



Digitized by Google 




2 P. P I T H OE I 

tinati funt Aimoino monacho S . Benedidi ad Li- 
jtf.un, gerim) narrant, ipjum Jratri (jrijfoniin prtliocapto, 
6,t donajfe duodecim Comitatus , ad morem Ducunu . Et 
Lit.v. caf. p 0 ftea de Ludovico Pio , illum Balderico ademiffe du- 

catum Forojulienjem, atque ita eias poteftatem diffe&am 

Adwrfo * n ter V §a ^ mr CtmikaiHi . Quod ipfum memini irie 
Uk?J£e. alibi annotafTe fufius . 

Ducibus igitur fub fe habentibus aliquam pro- 
vinciam aut complures Comitacus , five quatuor, 
five duodecim , aut quotcunqj numero; Comites 
ipfi faepe territorium nonnifi unius civitatis fua gu- 
bernatione tenebant , qux vocabatur Comitatus> et 
ipfi Comites eius loci : habebantqj locumtenentes 
fuos fpeciales, quos appellabant Vicarios , Vtguiers 
Gallice; Leges Lombardas & ufus Feudorum hofce 
^Pr&pofitos appellare videntur: et Centenarios pro 
confiliariis vel afTefforibus ( quorum nomen a nu- 
mero illo apud Tacitum relato defcendere videtur) 
nccnon Denarios, Colledtorcs , & Quartarios, ad 
convocandum populum cum rcs exigcret . Aliqui 
ipforum habueruht etiam locumtenentes generales, 
qui dicebantut Mifii Comitum , ad differentiam Re- 
d* divinis gi° lum * ut difcere eft ex libello Walafridi Strabo- 



nis Abbatis Angienfis, ubi comparationem facit di~ 
**' gnitatum fecularium cum Ecclefiafticis fui tcmpo- 
ris . Erant enim etiam Miffi Dominici five Rega- 
les : quofum munus erat, vificando provincias fibi 
attributas , inquirere diligentiffime in ftatum totius 
Reipublicaej quomodo agerent Epifcopi, Abbates, 
AbbathTae, aliasque peffonx Ecclcfiafticat, itemque 
Comites & Iudices locorum : curare ut Ecclefise & 
rnohafteria commendata Vicedominis & Advoca- 
tis idoneis $ et ut jurisdi&iones tam Regales quam 
Eeclefiaftica* bono & debito modo adminiftrentur* 
fatisfacere defideriis & querelis fingulorum provin- 

cialium , 



Digitized by Google 



t) E P A t A * t N I S ♦ $ 

C;ialiUrn , pracfertim verd viduanim & pupillorum : 
denique pro$urare &: expedire omnia qu# poifcnc: 
et reliqua, qua? ipfi componerc non potfent, remic- 
terc ad ipfum Regem , et coram de iingulis ex fide 
referre. Conventus dc juridicina eorum in princi- 
palibus locis fuae provinciae, dicebantur Miffatica, 
qux etiamnum Germanica voce eiusdem fignifica- 
tionis vulgo vocamus Efihitjuters . Et huic quidem equtmt* 
muneri plerunque adhibebantuf clerici, veluti Ab- 
bates , cum quibusdam primoribus Aula? ; ut fub 
Carolo M. Wulfarius, qui poftea fuccefllt Turpino 
in Archiepifcopatu Remenfi : fub Ludovicb Pio 
Hlcnothadius, et Hknotfridus, &c. 

Comitis certe nomen , fi quis per fe confideret, 
inveniet potius titulum quendam honoris efle quam 
officii aut muneris eerti. Ideoqj fub Imperatoribus 
Romanis media: aetatis , communis fere fuit omni T 
bus dignitatibus & militiis: quod hx plerunquc da- 
rentur illis qui Principem fe&arentur (unde une du- 
bio primam originem Comitum nomen acccpit: 
quamvis Otho Frifingenfis de Comitibus Burgun- 
diae loquens, Comitatuum aliud etymon prodat fatis 
abfurdum , dicens apud Ligures fingulos fingula terri- «JJJjJlf* 
toria ex comminandi poteftate Comttatus Juos appeUare: 
non abfimile tamen ei quod Iurifconfulti noftri dc ^gj, 
Territorio notarunt) fed magis tamen ordinis civi- ^fi^f. 
lis quam militaris hominibus . Quas caufa eft quod 
apud Suidam* vox Kcyw expofita lcgitur , & S%hov *«B<fy*b. 
iyifjuiv , pro ufu illius tcmporis . Poftea fubpofte- 
rioribus Orientis Imperatoribus , ca vox ita propria 
fa&a eft officiis militias bellica:, ut Comitis nomine 
fimpliciter veniat Tribunus five Capitaneus impe- 
rans turma: equitum five peditum, ut clare videmus 
in Rei bcllicae prseceptis Leonis V. Imp. Quo et- . 
iammodo interpretari convenit vocem KoVSfin hi- 

a l 



Digitized by Google 



©rafft 



4 f, PlTHOEI 

ftoria Graeca Nicetae , de geftis Andronici Comne- 
ni . E contrario inter veteres noftros Germanos &; 
Gallos , id npminiS aut fimile in ipforum lingua o- 
lim proprium his qui Principemin expeditionc 8c 
caftris fe&arentur &C comitarentur ( ut Tacitus au- 
£toreft, mores illorum gentium defcribens) tadem 
ita ad civilem ordinem rcda&u eft, ut Comes dice- 
retur 6c acciperetur pro Iudice aut Prxfe&o alicu-* 
iu/territorii aut rcgionis , a Principe ifthuc confti- 
tuto : quemadmodum in antiquis legibus omnium 
iftorum populorum Septentrionahum nomen (jra^ 
fio nil fignificat aliud. In quo ut omnis dubitandi 
occafio amoveatur, vifum eft inferere hoc loco for- 
mulam conceflionis ejufmodi Comitivas , ex libro 
formularum Marculfi, qui eandem communem fa- 
cit Ducibus &C Patriciis : prout certe ( fi verum a- 
mamus ) excepta diverfitate tcrritoriorum , paruiru 
videtur fuifie dirTerenti» inter has dignitates, quan- 
tum ad poteftatem ordinariam , etiam fub pofteris 
Chlodovei Magni , fub quo vixiffe Monachum il- 
lum exiftimo in regno Burgundiae non procul Tu- 
rono, et forte circa Gregorii Epifcopi facculum, aut 
paullo ante. Igitur cenor Regiarum lirteraru, prq 
rgTmmm eius aevi Latinitate eft talis : P k & c i p v i rcgaUs in 
M*rc*$. hoc perfe&a conlaudatur clementia , ut inter cunftum po^ 
pulum bonitas & vigilantia rcqntratur perjbnarum : nec 
facile cuiltbet judtctariam convenit committere dignita- 
tem , nifi priusfides ftuftrcnuitas vtdeatur cfe : probaM . 
Ergo dum & fidem & utilitutcm tuam videtnur habere 
compertam , ideo tibi atttoncm Comitatus , Ducatus , Pa- 
triciattit, in pago ilb que anteceffor tuus ille . . uft^nunc 
*vifu* ett egiffe y tibi in agendum regendumque commtft- 
mus : ita ut fimper erga rcgimcn noftrum fidcm inliba- 
tam cuftodiai i etomncs populi ibidcm commanetcs, tam 
Franci, Romani , Burguadioncs , quam reliqtte natio- 
nes ifub tuo regimine & gubernatione dcgant& mode- 

rentur: 



ForrMtU 



Digitized by 



D E PAt ATlNtl, J 

rentur : et eos retio tramite ficundum legem £$* confiutu- 
dtnes eorum regds : viduis & pupillis maxtmus defenfir 
appareas : latronum & malefaftorum fcelera a te Jeverif 
fime puniantur , ut populi bene viventes fub tuo regtmi* 
fogaudcntes debeant confifiere cjuieti ; et qutdcjutd de ipja 
attionc in fifii dicationibus Jperatur , per temctipfum an~ 
nis fingults nofiris Arartis inferatur. 

Hinc colligi poteft, qua? eo tempore fuerit Co- 
mitivae dignitatis conditio : quas quidem in iifderiL, 
terminis , aut faltem citra mutationera aliquam in- 
figniorem , permanfifle videtur ad regnum ufqj Ca- 
roli Simplicis , et proximorum eius fucceflbrunr.. 
Quo tempore regno Francorum in tantam confu- 
fionem & perturbationem prolapfo, quanta prarfu- 
mi mente facilius quam cognofci ex Hiftonis po- 
teft, quilibet aliqua poteftate fubnixus ( nimirunx, 
in turbido pifcandi oportunicate data ) ufurpare &C 
retinerc fibi coepit , quod potuit. Cui licentias ma- 
gno adjumcnto fuitilla honorum a patribus in fili- 
os continuatio : res aunquam temere admittenda in 
fublimibu*poteftatibus. Tuncigitur Duces&Co- 
mites iili,qui in pluribus civitatibus foli erantitam 
Ecclefiaftici quam fascularcs , fibi non defuerunt* 
quin munera fuae fidei & perfonat commiffa , fibi 
propria &: hasreditaria fbis facerent , im6 & nova 
occuparent & invaderent. Quod eadem audacil 
continuarunt fub Hugone Capeto , qui non aufus 
cft neque etiam valuiteosinde exturbarc > alibi oe- 
cupatus in retinenda bc firmanda fibi nova potcn> 
tia 5 & abu»d£ contcntus , fi ab eis faltera ut Priiir 
ceps & fuprcmus fuorum Parium & Baromun re- 
cognofcetetur. In quamrem valdc notandusc^ft lo^ 
cus Reginfcnis , qui circa focteropus AWnwfui&jri 
monafterid Pnimisin regno Lotharingias: ad qttod 
quamvis ipfius fcrmo proprie pertinearc , refetri u- 

a 3 

i 



Digitized by Google 



I 

* ' * P* P I T U OE t 

men fcque pocerit ad Weftrafiam : A n k 0 
dccclxxxviIi. Carolus Imp. III. nbiit prtdie 
Idus Ianuarij ,fipultUt£juc rsl in Augea monafierio , &c. 
Poft cujus mortem regna am eius dttwnt paruerant, vel- 
t uti lcgitimo defiituta hcredt , in partes a fita compage re- 
fihuntur , et jam non naturalcm dominum prafiolan- 
iur ,fid unumquocUh de fius vifecribus Regem fibt creari 
dtfionit. Qha caufia magnos tcUorum motus excitavit : 
non tjuia principes Francorum deejfcnt, cjui nobilttatc^, 
fortitudine, et Japientia regnis imperare pojfent , fied quia 
inter ipfis aqualitas gtnerofitatis , dignitatis ac poten- 
fid y dtfiordiam augebat , nemine tantum catcros pracel- 
ientcs , ut eitts dommio rcltquifi Jubmittere dignaren- 
tur. &c» " 

Nunc dicamus de tituto Palatini , quem aliqui 
ttoftrorum Comitum Campaniae etiam ufurparunt-. 
Ih quo ut ii qui exteriori fpecie rerum ducun tur , fa- 
cile capiuntur levi fpecie aut colore verifimilitudi- 
nis : ita qui rem exquirunt penitius , non pofTunt 
adquiefcere nifirationes videant vul^atis firmiores. 
Primd quifquis cos deducere volet a Palatinis illis 
aut Comitibus Palatii in Iure Romano , magnope- 
rc aberrabit : non tantum quod altius eorum origi- 
nem repeterc videatur quam conveniat , fed etiani, 
quod voces illas aliter interpretari quam fint intel- 
ligendae. Palatini enim appellatio generalis eft, et 
Commimis omnib. qui omcium aut munus aliquod 
gerunt in palatio Imperatoris: et (pecialiter aliquan- 
x do attribuitur miniftris & apparitoribus eorum qui 

dicebantur (pmites rcrum privatarum , Comites Jacra- 
K rum largitionum, etComites Jaeri patrimonii. Imo a- 
tz«tt*M. p U j Suidam Palatini dicuntur etiam genus panum* 
ab Imperatoribus in Confulatupublicitus diftribu- 
tum, ita di&um quod ex Palatio prxberetur. E t Go- 
mes Palatinus aut Comes Palatii non eft officium. 



Digitized by Google 



DlPALATINIS. f 

aliquod fingulare > fed titulus modo honoris & di- 
gnitatis > qui adquirebatur fervitio Principi in alio 
aliquo officio Palatino aut domeftico multis annis 
cum fide praeftito , per quod perveniebant ad gra- 
dum illum Comitis primi aut fccundi ordinis: quod 
cotingebat vel Medicis Principis ordinariis , hac di- 
gnitate ab illo inligmtis . Ille vero qui etiam ge- 
rebat titulum Palatini, cuius fun&io multum acce- 
ditad noftrum Magnum Magiilrum , non diceba- c*mi. 
tur Comes Palatri (impliciter , fed Cafirenfis , aut Co- 
me* & (afirenfis Sacri PaUtti: et qtii fub eius difpo- 
fitione erant , veluti psedagogiani & alii quidarn > 
dicebantur (afirenfis 6c Caftrenfiani . Quod nihil at- 
tinct pluribus hoc loco probare, quamvis novum 
forte videri poffit iis qui non bene cognitum ha- 
bent ftatum dcclinantis Imperu Romani . Tum 
Vero ab ipfis Comitibus noftris fatis apparet, cam 
dignitate Magni Magiftri diverfam efle a Palatina. 
Videmus enim eodem tempore Theobaldum Co- 
mitemBJefenfem,Senefchalcum Franci* (quem an* 
tiquiflimi hiftoricorum noftrorum Francorum in- 
terpretantur Grand-maifire ) oL Henricum fratrem 
eius maiorem,ComitemPalatinum$ qui tamen nul- 
lam eiusmodi fun&ioncm habiiifle reperitur in aula 
Regis . Prasterca invenimus in Hiftoriis noftris , i- 
demque Robertus Abbas de monte S. Michaclis in 
continuatione Chronicas Sigeberti teftatur, Sene* 
fchalciam five Majoratum domus Francia? quodam- 
modo unitum fuiflc cum Ducatu Andegavenfi, bc- 
neficio Roberci Rcgis collato Galfrcdo Grifogon- 
nellar, propter adjutorium quod ei impediflet con* 
tra Imp. Ottonem : quod poftea tranflatum ad a* 
lios , rcnovatum & confirmatum fuit per Regcrq 
Ludovicum juniorem circa Annum mclxxJo fa* 
vorem Henrici filii Regis Angli#> qui facto homa* 
gio de Andegavenfi Comitatu oC deCenomanenfi, 

quodam- 



Digitized by Google 



8 ' P . PlTHOEl* 

quodammodo in poflcflionem mifliis fuit eius di- 
gnitatis, fcrviendo Regi ad menfam publice . In- 
terea tamen nufquam legimus Comitem Andega- 
venfem co tcmpore geflifle titulum Palatini . Ne 
tamenhocloco quidquam difllmulemus , quamvis 
plcriq, Hiftoricorum Francorum nomen Magni Sc- 
nefchalli accipiantpro Magno Magiftro, Gulielmus 
certc Epifcopus Tyrius in hiftoria Bclli Sacri vltra- 
marini , id refert ad Gracorum ^tCegadomefiicon : 

Likroy\> quem Liutprandus Diaconus Papienfls i militibus 
praeefle dicit , Vincentius fieiuaccnfls Principcm c- 
quitatus interprecacur» Et qiiidem in veteri Con- 
ftitutione De conficratione Q> coronatione Regis, is cui 
Rex fpatham c manibus Archicpifcopi Rhcmenfls 
acceptam tradit , flbi praeferendam > vocatur Sene- 
fchalcus VranctA : a quo id officii traflatum poftea vi- 

c*mfi+ detur ad magnum Conneftabilem , nomen vere 
Francicum , utut aliunde id deduccre conati fint, 
fed multas vices & mutationcs cxpertum , fi quod 
aliud e fublimioribus officiis Francias. Non abs re 
igitur eft , quod Magni Magiftri partes longe diver- 
las a Palatino cfle ftatuo . Neq, paullo verifimilius 
fiicrit , huius dignitatcm ad Maiorcm illum Palatii 
accomodare : quem tamen vix credcre poflum no- 
men Tfaltzgrajli unquam gcfliflc > cuius oflicium 
mihi plane aliud ab illo videtur, ut cognofci ctiam 
poteft ex diftin&ione Ele&orum Imperii . Accedic 
quod titulus ille <s%Cajoru ( quem tamcn Robcrtus 
Abbas accommodafle etiam Senefchalco videtur > 
confundens tresillas voces, Maioris Domus, Sene- 
fchalci, et Conncftabilis Francia:, etpro uno acci- 
piens ) non in ufu amplius erat inter Francos tcm- 
pore noftrorum Comitum , ncquc dudum antca : 
tepore Caroli M. alio vocabulo interpolatus quam 
Palatini , aut potius ( ut mihi quidem videtur) pla- 
ne abolitus . Neque ctiam oftendi poteft , hofcc 

Comi- 



Digitized by Google 



& E P A L A T I N I S ♦ p 

Comites ciusmodi dignitatem apud Principcs no- 
ftros habuiflc, adeoque hec Comites Palatii Regii 
di&os, quemadmodum alii omnes eius gradus, led 
cum hac adiedtione , Palatinos TroU , aut Melden- 
fes , Campanu aui Bru , aut utrumque . Praeterea 
nunquam reperitur plures uno Maiores Domus aut 
Palatii una vice in fingulis Regnis ( nam & Burgun- 
dise regriumquandoq, fuuiri habuit)extitifle:cum e 
contrario facile fit plures & diverfos Palatihos fim- 
plices uno tcmpore numerare , qui fua? tantiim re- 
gionis & territorii gubernationerh tra&abant , non 
ftatum Regni univerfalem , quod antiquitus perti- 
nebat ad Maiorem Palatii. Quod facilc cognitu 
eft ex hiftoria Eginhardi, in Carolo M. qui illumj 
appcllat PdUtii AuU Pntfedtum : ut appcndix Ai- 
moini (jubefnatorem & Ducem non Comitem PaU- 
tii * Sed totu hoc cxpediri potcft unico loco Gre^ 
gorii Epifcopi Turonenfis : ubi dicit fub Childe- 
berto Florentianum fuifle Maiorcm Domus Rcgix, 
Romulfum Comitem Palatii , eosque fimul milTos 
defcriptores in Pi&avos ad cenfum a populo exige- 
dum . Interea non diflimulabo, ab Aimoino fubin- 
dc has dignitates confundi , tam ante quarh poft 
Caroli M. tempora: quae resjampridem nohnullis 
errandi occafionem prabuit. Verum huiusmodi iri 
rebus folius Gregorii au&oritas ( quem dicere pof- 
fum foltim dc verum archetypum nobis fuperftiterri 
tJ prifca noftrorum Regum hiftoria) nimio apiid me 
me praevalet Aimoino ; cui aliunde didici non ad- 
co tuto niti nos pofle etiam iri talibhs rebus forrhu- 
lariis, in quibus probare poflem ittcohtinenti plus 
aequo fibi permififle > accorrJmodantcm fuo xvo 
( quod non tam eft remotum quam multis videtur ) 
Verba maxime genuina & fimplicia veterum fcri- 
ptorum , quibus ipfe abufus eft dum Latinitatem, 
fuam oftentare ftuduit . Qha in partc, qui illum^ 

b 



tik i X. 



Digitized by Google 



IO P» PtTttdEl 

continuarunt , magis religiofos fc probafiint , lit ali«» 
bi fortc fufius demonftrandi locus dabitur. 

Vt igitur ad rem pfopius accedainus , et de Pa-* 
latinis dicamus , qua* vero maxime proxima difcerc 
licuit 5 certum eft fub antiquis noftris Regibus 8c 
Imperatoribus Francis & Alemanis Comitem Pala- 
) tinum ( quem negare equidem nolim nomen fuum 
a Palatio duxifle) eum fuifTe, qui conftitutus &C dc- 
lcgatus erat a Principe vel Imperatore ad dijudican- 
das controvcrfias in aliqua regione autprovincia.. 
Ita Abbas Walafridus , au£tor propter vetuftaterrL, ' 
toedtvin. odoprope faeculorum inprimis fidedignUs,libro fu- 
tffi*90fi pra allegato,poft comparationem Ducum cum Me- 
tropolitanis,etComitum cum Epifcopis 5 addit eos 
quos Franci Magnos Capellaftos vocant , idem efle 
inter Ecclefiafticos , quod funt Comites Palatini 
( quos & PrAtores vocat) inter dignitates faeculares: 
Quemadmodum , inquit ,Junt in Palatiu TrdtOres *vct 
Comitts Palatii , cjuijicularium caujas ventilant , ita & 
illi, auos Jummos Capellanos Franci *Vdcant , clericorum 
caufks^Pr&lati .. Poftea fubjicit, Capellanos minores 
ita efle , ut hos quos Vajfos ^Dominicos Gallica con- 
fuetudine nominamus : di&osq; efle primitus CapeU 
lanos a cappa B . Martini , quam Reges Francorum 
ob adjutorium vi&oriar in prseliis folebant fecutn 
habere : Quemadmodum poftea armare fc foliti 
OrijUmme. funt Oriflammeo ( quod vocabatur ) qui erat glar 
dius deauratus aut framea , habens in apice vexil- 
lum purpureum , quem folebant accipere ab altari 
S. Dionyfii per manus Abbatis ibidem magna cum 
folemnitate , eumque tradere viro equeftri fpe&atac 
virtutis , juranti ipfum cuftodire ad honorem Regis 
& Rcgni : ut didici ex Oratione quadam antiqua, 
habita ad Regcm in fufceptione iftius Oriflammei, 
ct Annalib. Rigordi. Et huic loco \Palafridi con- 

venit, 



Digitized by Google 



De Palatinis, 



II 

vcnit, xjliod Eginhardus dc Carolo M. fcribit \Cum 
calciaretur aut amiciretur , non tantum amkos admit- 
tebat , verum etiam fiComes Palatinus litem aliquam^ 
tjfe dictret , tju& fine eius jujfu defintri non pojfet , ftattm 
itttgantes introducere jufiit, et 'velutipro trtbunalt fedem 
iite cvgmta fententiam dtxit . Vndc apparct co tem- 
pore,quamvis au&oritas Majorum Palatii veluti fe- 
pulta ciTet , fuiffe tatnen non minus quam fub Re- 
gibus praecedentibus Comitem quendam titulum> 
habentem a Palatio Regis , non Palatini fimplici- 
ter : qualis cfat fub ChiTdcbcrto Romulfus , et fub 
il!o ipfo Carolo Imp. Anfelmus, qui occubuit itL. 
ftrage illa ad Roncivallern, cui poftea fucceilk Wo- 
radus : fub Ludovico Pio Reginarius, Adhalardus, 
Bertricus , Morhardus , & alii. Item legimus fub 
Carolo Calvo,aut paulo poft, Fulconem qucndam 
Comitem Palatii , ad quem extat Hincmari Archics- 
pifcopi Rhcmenfis epiftola*, rogantis ut fuperfe- 4 
deat cognmoiii luper accuianone quadam corana ti* 7 .at\ 
ipfo inftituta contra presbytcrum quendam Dico- 
cefeos Suefllonenfis , quod hoc judicium ad Syno- 
dum Epifcoporum non judicern Laicum pertineret. 

Et ha?c quas de Palatino diximus , adhuc melius 
declarantur tam ex antiquo jure Suevorum quam 
Saxonum , quod Speculum Saxonicum vocant : ia 
<[no Articulo l 1 1. libri tcrtii dicitur,quod Palantzj- 
gravtus judex exiftat Imperatoris , ficut Burggraviuf' 
Mafthionis. E t titulo l x ii i u dicitur , PaUtntzgra- 
*vium Jub banno judkare ImperiaH , etideo cifixagint* 
folidos pro mulcla dari : cum aliorum judicum inferio- 
rum , qui non Junt Imptriales , mulcla fit mtnor , puta 
triginta aut decem Jolidorum ,ficundum gradum Ju& Iu- 
risdiclionis. Deinide adjicitur Artic. lih. Qu&ii*- 
bet provincia Teutonic& terr& Juum habebat Talantz>- 
gravionatum > Saxoma , Bavaria , Franconia 9 et Sue- 

b z. 



Digitized by Google 



tt ■ ' . P ♦ PlTHOEl 

*uia : quA antequam a Komanis Juperabantur , Kegna 
fuerunt , a quibus ipja in Ducatus nomina fuerunt per- 
mutata. Im6 Articulo lxii. cnumcrat in Saxo- 
nia feptem feuda vexillorum ( quemadmodum enim 
Regnaconferebantur per fpatham five gladium, ita 
nobiliora feudafeculariautprovincia: per vcxillurn, 
Ecclefiaftica feuda per fceptrum , ca:tera feuda per 
baculum fivc fcipionem ) nimirum unum Duccm, 
unum Comitcm Palatinum , qui in Palatinatu fuo 
pfoi^oi. habebat quinque civitates, quas Palantu dicuntur, 
in quibus Rex lcgitimis debeat curiis praefidere , u- 
num Landgravium, trcs Marchiones,&unum Go- 
mitem . Ita invenimus in Bavaria antiquitus fuifle 
.Palatinos dc Scheyrn, & Witelspach, quialiquan- 
do di&i funt Palatini Havaria , a quibus dicuntur 
dcfcediiTe Principes illi qui hodie funt Palatini Rhe- 
ni : qui & ipfi mihi videntur initio cx hoc generc 
Pfaltzgravioru fuiflfe : curri ipfa Bulla Caroli 1 1 1 1 . 
Imper. illos dicat ex confuetudine antiqua Iudices 
c(Te in caufis quae Imperatori moventur ; id quod 
Ius Saxonicum ( ut modo audivimus ) attribuit Pa- 
latinis omnibus fine diftin&ione . Interea non du- 
bito , dcinceps Palatinum Rheni magna incremen- 
ca feciiTe pocentia? & au&oritatis , maxime ab eo 
tempore. quo Ludovicus Bavarus Palatinatum illurn 
Rheni impctrafiet a Fridcrico Imp . in Comitiis Ra- 
tisponae circa Annum mccxv. et jam antc fa&us 
eflet primarius Eleclor Imperii , ec in hac qualitatc 
Palatini Ele&oris multas prasrogativas fupra reii- 
quos habcrct , ut e/Tet provifor &c fuperintcndens 
Imperii vacantis , cum poteftatc inter alia judican- 
di vicc Imperatoris non tantum in Palatinatu fuo 
Rhenenfi, fed etiam tn Sucvia& Franconiaj in quo 
tamen GlofTa Spcculi Saxonici ait Archiepifcopos 
Trcverenfem & Moguntinum eiTe Palatinos reipc- 
ftive. Et fimiliter per eandem Bullam permictitur 

Duci 



Digitized by Google 



Db Palatinis, fi 

Duci Saxonias, par officitim excrccre in terris, quas 
reguntur Iure Saxonico: ratione ( ut verifimile vide- 
tur) veteris illius Palatinatus, poftea redacti &C uni- 
ti ad dignitatem illam fuam Ducis cminentiorcm , 
una cum casteris officiis inferioribus , de quibus fu- 
pra diximus . Neque vel hoc negavero , bonam 
• partem hodierni Palatinatus Rheni , antiquitus ha- 
buifle nomen Pallas : fed perfuadcri lerio non 
polTum , Palatinum Rheni ab ea regione nomcrb 
fuum accepiffe & retinuiffe . Ne cnim difputatio- 
" ncmillam ingrediamur, an quo temporeprimo di- 
gnitatem illam Palatiniad Rhenum nactus eft, do- 
minus fuerit in folidum aut pro parte illius rcgionis 
quas CafelUtium five Pallas apud Ammianum Mar- Uxvm. 
cellinum legitur , et an ea rcgio nomcn lllud pri^- •* 
fcum inter Germanos retinucrit ( quod profe&o 
probatu difficillimum fuerit, cum maxima verifimi/- 
litudo fit in contrarium ) fane li inde a Pallantc llla 
nomen duceret, nonnifi ineptiflime diceretur &: 
fcriberetur Comes TaUtinw ( ut ab omni antiqui- 
tate obtinuit, et hodicque ufurpatur) fed neceflario , 
dici deberet PalUntinHs : et praeterea nihil opin cf- 
fet adiectione Rheni, quas nil aliud vult quam ut di- 
ftinguatur ab aliis Palatinis , cum quibus alias ( ut 
eft lupra expofitum ) videtur illam appellationcm 
habere communem , quippe titulum officii pluri- 
bus competentem , et per nomen provinciae pro- 
prias demu diftinguendum . Scio ad hoc replica- 
ri pofTci quamvis Germani dicunt Pfaltzgrajf \ et 
LatineP^//»w,tamen vicinos eorum,fcilicet Lo- 
tharingos & Burgundiones ( quorum maiores ali- 
quando coltimitia fua habuerunt ad cam rcgioncm 
cuinomen erat Pallas ) efFcrrc idiomate fuo folcnt 
Palantinos . Sed viciffim dico , veterem intcrpre- 
tem legum Saxonicarum femper vertcrc folcrc Pa- 
iantz,gravium : unde cognofcere licet, vctus & po- 

b 3 



Digitized by Google 



14 P» P I T H OE I 

pulare idioma pronunciationemq; eam fuiflc, ftti!-» 
lo refpe&u ad rcgionem illam Pallantiam; quando* 
. quidem indirTerenter illo utitur , etiam ubi agitut 
de aliis Palatini titulum habentibus, non folum illo 
Rhenanb . PolTet etiam obiici, Germanos aon 
PfoJttaraff dicere Palatinum Rhevi , fed^alatinum ad Rhenum , 
*<9tt*i». j uxm Rheitum,figmficatcs fitum rcgionis. VcGun- 
therus lib. Vi. Ligurini tali defcriptione utatur: 
— Hermannus facrx Comts additus auU , - 
Cuius erat tumtdo teUus arcumfiua Rheno* 
Verum is ipfe utiquc audtorcos dcducit (non hoc 
tantum loco fed &aliis) a Palatio Imperatoris, non 
a regione aliqua; quam nec credibile eft.per tot fae- 
cula nomen illud vctuftum Pallas retinuilfe* In- 
* terea tamen de tota hac re judicium illibatum relin- 
quam iliis , quibus facu]tas crit hsec talia penitim 
cx veteribus litcrarum monumentis inveftigandi: 
quibus eqliidem manus potius dabo , quam argu- 
mcntis a me ha&enus addu&is , utut in utramque> 
partemfatis ponderis habere videantur, et plus for- 
te habeant in illam , in quam ego nunc quidem mi- 
nus inclinem,. ■ Quidquid fit, Otho Frifingenfis 
Epifcopus loquens de Conrado Palatino Rheni ap- 
pellat fimpliciter Comitem Palatii : idemque men- 
tionem facit alterius Palatini Italiae, fedem habentis 
in Lunello caftello Imperiali,de quo loquens Gun- 
therus lib. 1 1 1 . Friderici ita fcribit : 

Et nunc ille Comts confors (f Regius auk > 
IUe potens princeps>fub cjuo Romana fecuris 
Italu punire reos de more 'vetufto 
Debuit , iniufti 'vtBrici cogitur urbi 
Vt modicus Jervtre cHens , nullocL relitto 
lure fibiy Domina metuii mandata fuperbx . 
Et de hoc Palatino Italia? intelligo locum Liutpran- 
di lib. 1 1. ubi dicit, Odalricum Comitem Palatii & 
plures alios proceres Italise conjurafle contra Be- 

rcnga- 



Digitized by Google 



D« PALAfKlS, I5 

rengariu Regem . Quantum ad Palatinos Polonix , 
cum ex graviffimis fcriptoribus didiccrim,cam pro- 
vinciam qtiondam ex pertinentiis Impcrii fui(fe,id- 
que munus apud illos non aliud quam Ballinatuni, 
aut prafe&uram aliquam contineat , quamvis fic 
hasreditarium*, non dubitabo eos ad eandem claf- 
fem Palatinorum referre , de quibusfupra egimus: me - 
judicium tamen falvum rclinquens fuper illorum o- 
rigine, atque etiam aliorum Palatinorum qui fuper- 
funt in Anglia 6\C alibi, his quibus illarum regionum 
rationes melius funt cognitas : cum noftri mftituti 
minime fit de lftis amplius difquirere hoc loco» 



Vnum addam , Imperatorem hodieque retinere 
jus illud crcandi Comites Palatinos : in quo nec Pa- 
pa illi concedere quidquam voluit. Vtcrque igitur 
concedit Bullas, quibus Comitum iHorum fathtio- 
rum poteftas plerunq; rcftri&a eft ad tria principa- 
lia, quorum ultimum retinere videtur primx infti- 
tutionis partem potiffimam ; nimirum creaddi No- 
tarios & Tabelliones $ legitimandi fpurios , confti- 
tuendi Iudices ordinarios. Quemadmodum cxpref- 
faiftalegunturintcr alia in privilcgio Foreftariorum 
de Bcrgamo coceffo per Ludovicum Bavarum Imp. 
Anno Mccccxxx. in quo creantur Comites Pa- 
latini cum exemptione &: immunitate omnitim o- 
nerum. Sed hxc potcftas nunquam recepta fuit in 
hoftra Gallia , imo a majoribus noftns palam rcjc- 
&a pro erronea, tam in crcatis ab Imperatore, etiarrt 
in provinciis quae adhuc inter nos retincnt Imperii 
nomen , quam in creatis a Papa , qitos ipfi Canoni- 
fta? tenent non eflc proprie Comites . Et ntifquam 
cquidem exiftimoreperiri aliquem Comitcm Palati- 
num fadhim a noftris Regibus jam inde a Carolo 
£alvo . Nam quod ad Comites Burgundia? &C Du^ 
ces Lotharingiae , qui fe etiam dixcrunt Palatmos s 

non 



■ 



16 P. P I T H OE I ♦ 

non pofliim aliter in animurn inducere > quam e* 
crcationc Imperatoris tales faclos : quodquidem cx 
antiquioribus hiftoriis Germanorum melius quam 
ex noftris cognofci poteft. Idemqj adducor ut fta- 
tuam de Comitibus noftrisCampaniae, non habcrc 
illos cam dignitatem a Regc Franciae :qui quidcm 
quo tempore primum id dtuli ufurparunt, Palatini 
Vcl Palatfini ( ita enim frequentius fcriptum in anti- 
quis chartis reperitur ) Rege minime favente uteba- 
tur , feq^ hoftes eius & inimicos declaravcrant . Pri- 
mus enim quem eo titulo palam nomen fuum.pro- 
fcripfifle inveniam , eft Theobaldus Magnus , qui 
continuis bellis infeftavit Ludovicum Crafliim e- 
iusque patrem : quem Sugerius Abbas S. Dionyfii 
hoc titulo nominat antequam eflet Comcs Trojx 
aut Campania: , quos Comitatus demum fcnex na- 
cT:us eft per adquifitionem Hugonis avunculi fui, 
cum prius Comitatus tantum Chartfes , Blefenfcm 
&: Meldenfem haberct , feparatos utique a Comi- 
tatu Troja? , ut infra dicetur . Neque vcro ufquam 
memini eis a Regibus noftris in vetcribus inftru- 
mentis id tituli tribui . Vnde igitur cum adeptos 
dicemus ? Quod fi in ejufmodi dubiis uti fas cft 
conjedturis , donec tempus rei veritatem forte ape- 
riat, aufim dicere; Quemadmodum Icgimus Phi- 
lippum Flandrise Comitem irritatum tranfa&ionc. 
quadam , ad quam velut invitus pertra&us erat, ex- 
cufla oboedientia Regis Philippi Augufti homagium 
fccilfe Hcnrico Imper. Fridenci Barbaroflx F. eo- 
dem modo Comites illos noftros habcntes infcn- 
fum fibi Regem Francise , firmandis rcbus fuis ab 
Jmperatorc Germanias acccpifle Palatini titulum 
pro terris fuis , vel faltcm propria lpontc ufurpatum 
conniventc illo retinuifle. Quod ut pro certo af- 
firmare nolim , non habens unde ad liquidum pror- 
bari poflit : ita maxima fpccie veri fubnixum puro, 

etiam 



Digitized by Google 



D E P A L A T I N I 17 

'etiam apudillos qui ftatum regni huius fub pofteris 
Capeti usq-, ad Ludovicum Craftum eiusquefucccf- 
forem probe jperfpe&um habuerint. Maximc vero 
ad hanc opiniohcm me perduxit locus Chfonica: 
Hcrrnanni Comitis Veririgenfis loquentis de Theo- 
baldo Ottonis II. F. fub Anno m l l i i i, Hen- 
ricus Imp. QjntaguntU Pa/cha/e feftum celebravit , 
ubi Theobaldui Ottonis ad cum de Galltis veniem , et 
miles eius cffefihtf, auxilium fuum ilit potltcttus csi. &c . 
Porto inter jura Palatinatus quas fupfa cxpofui- 
mus , Theobaldus ille eiusque fucccflores hoc exi- 
mio gavifi videntUr, qubd habuerunt Parlarnenta_ 
fua magnas ( qilas vocamus) clia:tas, qtias terie- Gr*H<t, 
barit in fuis Palatiis ■> ftipati Corriitibus bc Vafallis J0 " r$% 
vcluti Pafibiis fuis , Vnde audtor quidam juris Gal- 
lici fatis vetuftus ctymologia Palatini deduccre co- 
natiir ; quem titulum tribuit non folum Duci Bur- 
gundise,fedctiam Nohnanrifa: &Britanni±,etCo- 
miti Flandria: , quos folos dicit habere Palatia; I- 
demque hoc jus contiriuarunt Reges Francia: longo 
tempbre, ex qiio Comitatus illi lcge feudi ad ipfos 
rcdiefunt,confefvantes ( ut vefifimile eft) jus illud 
Palatinatus in pafi propemodum au&oritate curru 
fuis Paflamentis , ut cerni poteft ex Coriftitutioni- 
bus Philippi Pulchri, qui lours de Troyes illa vocat, 
ct bis jubettenefiannis fingulis. Inquo ipfotamen 
aufim dicere vix fatis fupcriotitati Rcgia^fuiffe con- 
iultum : quam bb cauflam aciriceps omnes ti- 
tuli Palatinatus & ahi talcs ,quos Co- 
mitcs fimplices fibi ufufpave- 
rant>evanuerunt. 




c 



Digitized by Google 



Huitts 
tio Jupra 
f'l> 39- 




\% De Sifprido 

HISTORIOLA DE' EXORDIO 

CAPELL^ FRAWENKIRCHEN. 

emporibvs Jm// Hyldolfi Arthiepifcopi Trevertnfis, 
qut VaUatm Offtendtnck rtfidebat , Jaclum eH pajfagtum 
contra paganos . Erat auttm tn paUatto Trevertnft nobtlif- 
"i fimu* PaUtinm nomint Syfjrtdm Chrtfitanifitmm , qui 




%>M fi*ntpfit ftbt uxortm dt fiirpt rtgia filiam Ducu Brabantid, 
cfcs^^ nomtm Genoftva , puUhram ntmis, qud dtt noftufy quan- 
do tcmput Jibt arnjit cr vacare potutt , Btatd Marid Dti gtnitrtct fidtUttf 
fervtvtt , tt in tantum tam dtltxtt ut qutdqutd dt rebus temporaUbus bahe- 
rt potuit , pro tim amort pauptribm trogavtt Propter nimiam tim pulchri- 
tudintm prtctpit PaUtinm ttmport quo tum abtffe conttngeret , ipfam in pa- 
f o tjiieifeldenfi in taQro Symern morari propttr tlltctta evitaneU, quta time- 
bat propttr nimiam eim pu/chritudinim ipfam transgredi, nuUamqut halrtns 
pro/em adhuc cum ta. Vt decuit, PaUtinm tundi cum auu ft dt/fojuit quan- 
to cttiuspotuit ; convocans Baronts mtUtts% omnts quos habert potuit addi- 
clum pajfigium ptrpttrandum , inter quos erat GoU miUs t Prtnctps mtUttd, 
PaUttno propter tim ftrtnuitattm muUum charuf . Convtnitnits omnts tn 
c.ftro prtdtclo rjr in locu vtcinit, PaUtinm vtro confiUum pofiuUns dtxit: 
Datc noiu confiUum ,cuinoflra committtrt tjr nefirum facert offieiatum gtnt- 
raUm pofitmm . Omnts quotquot erant concordarunt in Golonem . quo au- 
dito addito iuramento faftm esl officiatm gtntralis . 7{oclt vero fequenti 
PaUtintu condormivtt cum uxore fua ; ex ordmattont dtvtna ( ut pte crtdt- 
tur ) uxor tonctpit . <Jilant auttm fatlo PaUtinm Golontm mtUttm ad fe 
vocart prtctpit dictns : GoU, Ecct uxortm nofiram diUtltfitmam & totam 
ttrram nofiram ttbi ad cufioaitndum fidtUter committimm. Intertm PaU- 
tiwfft trinits tn ttrram cadens femivtva jacens . £>uod PaUtinus vtdtns, 
terrttus tam eUvat dtcens : O domina Maria, ttbi tjr ntmtni atteri contugem 
meam diUtlifitmam ad cufiodundam , flendo , ampUxando , oftu/ando, catt- 
raqut amtcabiUa figna ofttndtndo , nam ft invictm mirabtUttr dtltgtbant , tjr 
fic finalittr rtctdendo , vaUdictns fibi abivit . £%uid plura ? non pofi muUum 
ttmport Golo miUs ptrfidm exarfit in amort PatatiniJJc, cupitns cum ta aduU 
ttrart . Blandifitmu ejr luxuriofis vtrbu fepius tam impettndo , fic att : O 
domina, novit Deus quodpra ntmto amort quem ad vos habto, Umgc% tem- 
fort habui, ntfcto qutcquam factrt : rogo igitur ut vobis condormtrt vaUam . 
At bona domina ac chrtfiiantfiima muUtr rtfputns , dictnsft pottus vtUt mo- 
ri quam transgrtdi thorum dtUcltfitmi viri ac domini fui. Jnterim venter 
eius tumtfcebat , de quo muUum ptrfidus mtUs gavifus . Jguadam autem dte 
idem GoU accefitt ad dominam fuam Palatintjfam , habens Uteras proprm 
mantbus confcrtptm, dictns eam decipere cupiens: 0 domtna diUcltfitma , ec- 
ct Uttra ifid mthi dtfiinatd funt ,fi pUctt tnodabo . gud ait , Ugatis . Jgui- 
bus auditis , Ingtmifctns domina PaUtintJfa , perctptens dominum fuum tjr 
marttum diltcltfitmum peritjft in mari eum omni txercitu Juo y fievtt amare, 
tt Beatam Martam Vtrgintm dtprecabatur dictns : 0 dorntua mu VtrgoMa- 

ria 3 



Digitized by Google 



I 

P A L A T i K 6» ! d 

Wi, untcum refugtum meam , rejpice , rcfpicc in me iota/iter defoUtam . Ft 
fic prtt nimio do/orc obdormivtt paulutum . Interim vtrgo CMaria et appa- 
rens cum mtna cUntate , dixtt : Conftfns tfio ,fi/ta mi : Pa/attnrts vtvtt , 
fed aliaui ex fttu mortui funt in pace . EvtgtUns itaqut domina Pklaiimjfa , 
a virgine gbriofa confortata, cibum petttt. Golo perfidifitmus cibarta apttf 
fima afiortare fecit ad comedendum . Tum prius ad Pa/atinifftim atcedcns ; 
vo/cnsfr eam cohortare ad transgredtendum , dicens : O domtna , ut attdtfti 
ex iittris, domtntss nojlcr mortuus eft, et uxor mea fimtUter : ct tum totum 
palatium ftb ditione mea fit , potefiu me rccipere tn virum veftrum . inctpt- 
insq. amplex.tr e eam , et cum ofculum ei dare veilet , ipja PaUttntffa conftfi de 
adtutorio virgmis M.irite , pugno eum quantum potutt tn ftctem percufit . 
£t ut vtdtt Golo fe fr.iud-.tum ab intentione fua, dejbtram fiatimquc omnes 
eamerartos abfiraxit et , fimttiter ejr pedrjftquas . Verttt tempus parrindi, pe- 
peritque fi/tum deccmm ntmis & dtleclum ; ad quam nuffa muUer dccedert 
aut tonfoltri eam audcbtt, prater foU nutrix vetula , totrix , omniaquc ma- 
U qute facere poterat attemptavit. Et cum fic mtftrrimi vivtret,ventt nun- 
tlius dominifut ad ' PaUtintffam , drcens: Domtnus nofter Patatinus vivit, 
fed aiiqui ex fuis mortui funt ; et interrogavit cum PaUttnrJfa diccns : Vbi tfi 
deminus me:ts PaUtinu* ? edtcito mihi fiatim . *>tti refpendit , in tivttatc^j 
K^drgentinen/i . Gavtfa esl gaudio magno , ptusquam cnarrart potcft , cre- 
dens Ubcrari a ncqutfumo rnilita> . Tunc ventt perfidtfitmus djto. Ea qttte 
Ta/atinrjfa perceptt , et retuttt. JVuo audttt •obfiupuit perfidus mttts , expave- 
fcens timutt , flcns tum eiulatu rnsgno dftens : Heu me mtferum ! qatd fu 
ctam ignoro. Statimfr hoc percipiens quadafn anttqua vetuU, lomcrttns (ub 
monte cafiri antedtclt , venit ad Golonem dfctns ; O domrne , quta cfi r.ut 
quidobcft tibi ? dtctta mihi : Et ft acquitveru conftUo mco , citb ttberabtris k 
mcerore ejr pertcttto . Et refpondit mttes : Scis ne tu , quomodo vei qualiter 
tftrim cum domtna ttof/ra PaUtintJfa ejr male ? Scto cum domintts venerit , 
tnortis JuppUcium non evxdam : fi verb tu dederis mthi ftnum conjiiium evi~ 
dendi , tuejr tota domus tua bene habebit . Et dtxit *t)etula : EH confilh mci : 
domina noftra peperit , tt quu fcit an coquus vtt aUus earn cognovmt t Et 
ftdtns computans recejjum ejr diem qua cnixa ett puerpcra , et compcrit quod 
uUimo die tn reccjfu domini concepit . Et dixit, quu poteii hac veracker fci- 
rt t cum nuttus interfuiti Itc tgitur ad dominum Paiatinum , dtt.iT.is ei quod 
ttxor Patattnijfa de coco toncepit ty peptrtt . Scio auod morte tradet eam , e t 
fic liberaberis . Rcfpondtt mstes : fanum eft confiltum tuum , ct acquicvit . Ve- 
nteustfr ad dominum fuum Pa/atinum , ci rttultt , ftcut tdotlus fuerat a vt- 
tuU. Cum verb PaJatinus i perfi-Jo mittte htc audivit , mccrorc concuffus , 
magnis Jufpiriis rjr qutrtmontts dtxit : O domina vtrgo Afaria y ttbi di/tc7tf 
fimam conjugtm mcam commendavi : et quare eam cadtre pcrmtji/lt ? quid 
faciam , ignoro : O Deus conditor coeU ejr terra" , dtmitte ut terra fe apnrtit 
mctfo degUtciet. mcUus cmm cU mthi ue mortt.r qttam cum transgre/Jaribus 
habttem. Et accedens perfidus mt/es fecundum conft/tum vetuU, att: O do 
mtnc, per juramentum non Ucet nec decet habere itgnttattm vefiram ta/cm 
mu/ierem . Et PaUtinus \ qutd ergo facJurus fum ? Go/o perfiJus dtxit : Va- 
dam % et eam cum infantuto ad lacum dncere faciam , tt utrimy, in aqua dt- 
mtrgantur. PaUntinus dtxtt : pUcet . Stattmi^ habtta licentia properavit ad 
partcs dtaboU infttgante pcrfidus mi/es , puerperittm accedcns : manum mit- 
ecns in dommam Juam Palemtnijfam & JiUum ettts . Circumftantibus cUen^ 

c J 



Digitized by Google 

i 



10 D E S I F f R I D O 

tibm ait ad tss : Arripitt hanc ejr proUm eius , & impUtt jufiontm domini 
nofiri . gui rejfonderunt : quid prnctptt dommm nofltri At tUc: Vt morti 
tradantur tfti . ^ui dixcrunt \ gttid tntm maU fcurunt i Perfiius tUc di- 
xtt : ltt& fscite praccptum domint t aut moricmini . Strvi vcro trtfies aut r 
ptrunt domtnam & infantem dc puerperto ad dammnandum cos , abduxe- 
runt tos in filvam , urtus ftrvorum dixtt : quid enim maUfectrunt iftt tn/to- 
ttntts i Et altcrcatio ortebatur inter cos. Tunc unus eorum dtxit: o fratres 
tfr amiti mei diUcltfstmi , nefctmus quomodo ejr quaUter aclum fit cum do- 
mina noftra ejr fiUo etus , qut nobk ad damuandum commtfit funt . Et rc~ 
fponderunt unanimitcr , fctmm : Et dtxtt nnus /ervorum fidetu, qutd enirn 
matifecit ? Addtto juramtnto rejponderunt omnes, nthtt, tnnoccns tft ab o- 
mni crimine . Et dixit fidtiie fervm : guart ergo famnabtmus eam cumfi- 
lioi Inttr quos unm : Pottritne quit nobis vins darc dimittendt > Et dtxtt 
fidcUt; Afitgnabtmm tis manendt . lMcUus eft enim ubt beftta eos devorent 
quam quod manus noftra coinquinentur . Et dixerunt aUt . qutd fi rtcejfv 
rtnt htnt i Et dixtt : Domina noftra dabit fidem manenti , et ahsq. dubto 
mantbit. quod ejr faclum cft. Inierunt confitto pro tntcrfigno habtndo. Fi~ 
dtUs dixit: Canis fcqutbatur nos: credo nobtsa Dco mtffum. Abfcindamns 
Jingnam tms, ut demus pro inttrfignio quod morttti fint. guod ttaqne fa~ 
clum tft, tjr recejftrunt . Statim ut vidit perfidus GoU eos venientes, dixtt; 
ubt rettnqutftts tos i Et dixcrunt : Intcrfeclt funt . Et hac damus pro tnter- 
fignio , monftrantes linguam domina . Dixit quoqut perfidus mtUs : Vos cri- 
tis domino noftro tjr nobis chari. quod impUviftts jujfum domini, credens fic 
tffe . PaUntiniffa itaq s rtUcla cnm puero in horribtU ioce , flendo dixit : Hen 
mt mifcram , qua in abundantia nimia cnutrtta ejr tducata , modo peenuus 
nihii habcns defblata . Puer vtro nondum erat triointa dierum . Dum aa- 
tem Uc npn habcret ut putro praftartt ,flevit bona mater, omni foLacto priv.t~ 
ta humano, confifa dt adjutorio virgints Marta, ficque eam aUocutx ett : Do~ 
mina virgo Marta exandi me peccatricem damnatam , cum tnnotens fim ut 
nofti a crtmine huius t ne dereltnquas mt. Scto quod ncmo ntft tu & fiUus 
tuus unigtnitus mt Uberare & nutrtre poteft. Erue me domtna & Vtrgo tn- 
cUta iMaria a ferts crudeUfiimts . Stattm audtvtt vocem duUtfttmam dictn- 
tem fibi; amtca mea dulctfoma tt nunquam dtreUnquam . Poftmodum non 
eft audtta vox tUa,fid per dtfpofttionem omntpotentis Dti ctrva veniens, et 
ft ad ptdes infantuli proftravit . CMater ut vidtt faclum, ftatim mammas 
ttrva infantulo appofuit , et fuxit putr. UManftt PaUntiniffa cum puero m 
todem loco annis fex ejr mtnfibus tribus. Ipfa vtro enutriebatur herbis qun 
inveniebantur in ntmort : habitaculum etus erat firues Ugnorum cxttnfum 
& circumltgatio rubetarum quantum bona matcr pctuit. Evolntis vero fix 
annu & trtbm mtnfibm pradtttus Palenttnus omnts mtlitts fjr fafaUos fuos 
tonvocari jufitt, voUnsque facert tonvtvtum magnum dtt Epiphania domi- 
ni. Cumqut aUqui tx eu quafi maior pars in vigtlta vel cttra advtnijftnf : 
PaUntinus pro folacio advenitntium precepit ut omnes venatum cum to non 
diftuUrent tre . Cumqut Vtnatorts canes incttarent , Jubtto cerva quapue- 
rum nutrurat , apparutt . Cants vtro Utrando vtnatortsty clamando profe- 
quebantur . Palenttnus cum fuu prout poterant fequtbmtur . Golo vero ptr~ 
fidm mtUs derettquit fonum canium , fequebatur tamcn a Unge . CumtL cer za 
tvadere non pofjit , currit ad firatum ubi folcbat alere puerum : Et dum te- 
ntrat ad Ucum , profttrntbat fi ad pedes infantuU , ut foUbat . Canes tatran. 

do pro- 



Digitized by Google 



Palatino. ii 

do profequebantur , cupientes cervam capere. Et dum vidit bons mater ani- 
mal fibt coetitus mtjfum a cantbus frtvart , per bacuium quem tenebat manu 
quantum potuit canes fugabat. Intertm Patenttnus cum futs veniebat , et 

£t$P9f *tJ$d$$ $$6C Tft$y $%C$$$9$$9& p ^&$PC$$ 9$^^A$ C caoes. jQuodfccerunt , ptacuttfr 

PaUnttno loqui cum ea , et non cognovtt eam : Et att , es ne homo Chrtfttt- 
nusf Et dtxit multer \ Chrtfltana fum, omni tegmtne corperis nudata , ut t> 
ffe cernis . nam ejr corporie tnrpitudinem habeo inteclam .prdbe mthi palltum 
quo circundatus es y ut corporu turpitudinem vaUam coopertre. At PaUnti- 
nne : praftofum, Cum% efftt circundata pallto, dixtt Palentinus: o mutier, 
non exhibutfti ttbi ctbum aut vefltmentum ? o// illa : Panem quidem non 
habeo, fednutriebar herbis qu* tnveniebantur in hoc nemore: tndumentum 
vero prst ntmt.t vetuftate fctffa fitnt ejr confumpta . Indtca obfecro qttot annt 
funt qnod huc ventflt i AtilU% Sex annos ejr menfes tres htc habttavt . Pj- 
icntinns dtxit \ tutus eft fitius ilie ? Jgu* rejpondtt, meus eft filtus t(ie . DeU- 
aabatur verh multum in afpeclu puert, et dixit . guis efi pater puert ? At 
HU ; Deus hoc novit. PaUntinus dtxtt : quomodo huc vcntftt ejr quomodo 
appellaris f edicito mihi . Atilla, nomen meum Genofeva cil . Stattmt} : ut 
audtvit nomen Genofieva % cogitavit an ipfa effet uxor fiuu . Et aicedens unus 
camtrarius quondam Patintiniffa dixtt : Per Deum mtht videtur quod do- 
mina nofira iongo tempore mortua , tfta fit . nam ejr ctcatrtcem tn facte ha- 
huit . Vidtamus an ne ipfa habeat . Intuentes omnes in eam , tnvtnerunt^ 
ficut camerarius dixit . Att quoque Palentinus , annulum fubarrationts ha- 
huit . Et accedentes duo milites ad pcrfcrutandum , invenerunt annuium fub- 
arrattonis . Sfatimque ampUxabatur eam Palentinus ofculanao . Tum putro 
dixit flendo : vere tu uxor mea es ; ad flltum vero ; vere tu fllirn meus es . 
guidplura i Bona muiier , qualitcr (ibt acadcrit , totum de verbo ad ver. 
bumcoram omnibus qui adtrant cntrravit . Flevit quefy Paientinus cum o- 
mnibus fuu . Et cum omncs pra gtudto fitrent , vtnit ejr ipfe perfidus mties ; 
flattmj; omnes irruerunt in enm , vo 'entes eum occidere . Dtxtt autem Patcn- 
tinus t tenete eum , donec cogitemus, qua potna fit pUclcndus . Et fiactum efl t 
Pofi hac decrevit PaUntinus rectpi quatuor boves nondum ad aratrum appti- 
eatos , et qucmtibct bovem ad quatuor partes corports iigari , vtdeUctt duos 
ad pedes ejr duos ad manus , et eorum voiuntati commtttere : Et cum fic al. 
ligati effent^ quitibet cum parte ftta retefitt,et fic in quatuor partes corpus tpfl- 
us ptrfidi Golonis divtfum eff. Poft hstc PaUnttnus votutt ditift/ftimam 
cum fitio fuo fecum abducere . Ipfit quo% negante dixtt : Beata Marta Vtrgo 
me ejr fitium meum cuftodtvit tn hoc exttio 4 ftris crudcltfitmts tjr k ferts 
puerum meum nutrivit ; 2{on recedam nifi Utus iffe in etus honore fit dedt- 
catus ejr eonfecratus . Stattm PaUntintts ambafiaffum miftt ad Hyldulfum 
Eptfitopum T reverenfem pro con/ccrationi iiitus ioct . Et cum omnta narra- 
ta futffent finclo Hyldolpho t^irthitpifcopo , gavifus esi gaudto magno , 
et ventt die Epiphanid , confccr^vit tocum t/titm , In honore fancla ejr in- 
dividun TrinittUis ejr Beat<t UHarU Vtrginis. Poft confccrationcm toci ad- 

^£$$^Ctf P o%$£f%t Sf^on* S P '4 $£$$t$ffi^J~i$ HP uxorem fuam , cum fitio fuo . Grandcs 

quoque convivium fecit cunclis advenienttbus . Patintintffa vero rogabat 
dominum fitum diuns \ b domine rogo tc ut ccctifiam in ioco confiecrato eri- 
gi fiacias, et redditibus bonis dotare vetis. quod Pafentinus confenfit . Pa- 
Untinus ita% cuncla cibarta uxori fiust Patintintffit & etus naturst conveni- 
entu procurare ut commederee , dtflefiuit : lpja vero Patintiniffa eibaru 

c j 



Digitized'by Google 



ii De Siffrido Palatino* 

fcrre non poiuit , fid umn Ixrbis crudie , quibm confueu trat in fex 
annis rjr tnbm menftbm, utebdtur rjr collt^i fectt , Vtxit quoj r PaUntintfpt 
a dte quo erat inventa , vtdeltcct a Pigtltd Epiphttnu mque ad qu&rtt 
Tipnas k^fprtlie qud die mtgravtt dd domtnam . Palenttnus autem ut pro- 
mtfit , Capcllam tn csdem ioto in honorem dfaritt virginis erexit > et ibi- 
dem fusm ddtttam (epelsre fectt ma-jnts cUmortbm fetibm^ . quam 
CapelUm Sanclm Hyldulphus confttravtt , et indulgentitts vtdeltctt qud* 
draitnta dicrum eidem contultt. Ipfa die confccrationis duo miracula con- 
tiqernnt , et etiam poHea multa Jiebant qua non funt fcripta in hoc libro* 
\fs4{f '*trunt eodem tempore duo ibidem , vtdeltctt unm catcm & *ber 
tnntM : ceecm lumen recepit & muem loqueiam. qui grattas Deo agtntes 
Vtrgutij. CMdrU , qutt ulia dignatt funt facere mtraculs ftu operari . 
Ptticnttnm talta vtdent & audiens , ad JpoHolicam deftinavit fedcm pro 
induigentiis tmpetrandis . Santttfitmus verb Papa tunc temporis annunt 
pceaittntialem omntbm in honore Bcxta cJMaru Vtrginis CapeUam crt- 
clam a Palentino vifttanttbus omntbus fefiis Beata Maria Vtrginis, 
Ndtivttatis domini , Refurreclionis , Pcnthtcoftts , Eptpbania, et 
dedtcdttonis etusdem , ac per oftavM earundem fefio- 
rum , Miftritordiam de tniundss pcentttu- 
tiis rtldxdvit . 




Digitized by Google 



Digitized by Google 



Google